Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng đồ dùng trực quan trong giảng dạy môn GDCD ở cấp THPT

PhÇn mét
§Æt vÊn ®Ò.
I. Lý do chọn đề tài.	
	Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y theo chñ tr­¬ng cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®· trë thµnh mét yªu cÇu b¾t buéc vµ ®ang tÝch cùc ®­îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc, m«n häc. ë cÊp THPT, víi t­ c¸ch lµ mét m«n khoa häc x· héi trong nhµ tr­êng m«n Gi¸o dôc c«ng d©n (GDCD) ngoµi viÖc trang bÞ nh÷ng tri thøc khoa häc cho häc sinh cßn cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch, lèi sèng cho häc sinh. 
	§Ó n©ng cao chÊt l­îng gi¸o dôc ®ßi hái ph¶i ®æi míi ®ång bé tõ môc tiªu, néi dung ch­¬ng tr×nh, ph­¬ng ph¸p, h×nh thøc tæ chøc d¹y häc ®Õn viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ trong ®ã kh©u ®ét ph¸ lµ ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc. 
	MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc ®æi míi song kh«ng ph¶i ë bÊt cø ®©u vµ ë bÊt kú gi¸o viªn nµo còng thùc hiÖn ®­îc mét c¸ch th­êng xuyªn ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu m«n häc ®Ò ra. Bëi tri thøc cña bé m«n GDCD dï lµ nh÷ng kiÕn thøc phæ th«ng, c¬ b¶n nhÊt vÒ triÕt häc, kinh tÕ, ph¸p luËt th× vÉn mang tÝnh trõu t­îng, kh¸i qu¸t rÊt cao, hoÆc lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®¹o ®øc trong thùc tiÔn cuéc sèng kh«ng thÓ ¸p ®Æt lý thuyÕt su«ng. NÕu kh«ng biÕt c¸ch sö dông linh ho¹t vµ ph¸t huy thÕ m¹nh cña tõng ph­¬ng ph¸p d¹y häc mµ ¸p dông m¸y mãc, cøng nh¾c mét ph­¬ng ph¸p d¹y häc nµo ®ã th× hiÖu qu¶ gi¸o dôc sÏ rÊt thÊp. KÕt qu¶ lµ häc sinh kh«ng hiÓu bµi, kh«ng cã høng thó víi m«n häc, t©m tr¹ng sÏ mÖt mái, ch¸n n¶n mçi khi ®Õn giê GDCD, khi ra ngoµi cuéc sèng kh«ng thÓ vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c t×nh huèng cã thËt. Cho nªn d­ luËn ë nhiÒu n¬i ®ang lªn tiÕng v× hiÖu qu¶ gi¸o dôc thùc tÕ cña m«n GDCD rÊt thÊp khi trong x· héi ngµy cµng cã nhiÒu thanh thiÕu niªn cã lèi sèng kh«ng lµnh m¹nh, trong s¸ng. §iÒu ®ã ®Æt ra mét c©u hái rÊt lín cho c¶ ngµnh gi¸o dôc 
nãi chung vµ c¸c thÇy c« gi¶ng d¹y bé m«n GDCD nãi riªng, lµ lµm thÕ nµo ®Ó nh÷ng bµi häc cña m«n GDCD thËt sù cã ý nghÜa víi c¸c em?
Để khắc phục những hạn chế trên, thay đổi nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập bộ môn này cần phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, cần phải có đầy đủ nhiều yếu tố. Trong phạm vi của chuyên đề này tôi chỉ xin nêu lên một vấn đề rất nhỏ trong việc đổi mới phương pháp dạy học – vấn đề được coi là quan trọng nhất nhằm cải tiến, nâng cao chất lượng giảng dạy hiện nay – đó là việc sử dụng các đồ dung dạy học nhằm khơi gợi niềm đam mê, yêu thích đối với môn GDCD. 
	Víi nh÷ng lý do trªn t«i ®· chän ®Ò tµi " Sö dông ®å dïng trùc quan trong gi¶ng d¹y m«n GDCD ë cÊp THPT" lµm ®Ò tµi nghiªn cøu víi mong muèn gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao chÊt l­îng gi¶ng d¹y vµ häc tËp bé m«n.
II. Đối tượng - phương pháp nghiên cứu của đề tài.
1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Xuất phát từ những bất cập trong thực tế của quá trình dạy và học môn GDCD ở nhà trường THPT hiện nay đề tài chủ yếu hướng vào nghiên cứu việc áp dụng kỹ thuật sử dụng ®å dïng trùc quan- một trong những kü thuËt, m¾t xÝch quan träng cña c¸c ph­¬ng pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn.
2. Phương pháp nghiên cứu: Đề tài sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau trong đó chủ yếu là phương pháp lịch sử và logic, thực nghiệm, chứng minh, so sánh, phân tích...
III. Mục đích nghiên cứu của đề tài.
	Đề tài được nghiên cứu nhằm gợi mở cho quá trình giảng dạy của giáo viên và việc học tập bộ môn GDCD của học sinh có hiệu quả hơn theo hướng phát huy tính chủ động, tự giác của học sinh trong học tập, để những bài giảng môn GDCD không còn chỉ là sách vở, không còn xa vời với học sinh nhằm nâng cao chất lượng học tập của học sinh.
IV. Phạm vi áp dụng.
	Đề tài có khả năng áp dụng rộng rãi trong tất cả các trường THPT cho tất cả các giáo viên giảng dạy môn GDCD và có thể là tài liệu tham khảo cho các học sinh khi học tập bộ môn.
PhÇn hai.
Néi dung.
I. c¬ së lý luËn:
 Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ ph­¬ng ph¸p sö dông ®å dïng trùc quan. 
	ViÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc ph¶i theo h­íng ph¸t huy tÝnh tÝnh cùc, tù gi¸c, chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh, båi d­ìng cho häc sinh n¨ng lùc tù häc, kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, lßng say mª häc tËp vµ ý chÝ v­¬n lªn, lo¹i bá thãi quen häc tËp thô ®éng, phô thuéc hoµn toµn vµo ng­êi thÇy nh­ tr­íc ®©y.
	Sö dông ®å dïng trùc quan ®­îc xem lµ mét trong sè c¸c biÖn ph¸p hç trî hiÖu qu¶ trong khi ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc hiÖn nay. Tuy nhiªn cÇn ph¶i nhËn thøc râ r»ng, kh«ng thÓ sö dông duy nhÊt mét ph­¬ng ph¸p, mét kü thuËt, mét biÖn ph¸p d¹y häc trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y mµ l¹i hy väng ®¹t ®­îc tÊt c¶ c¸c môc tiªu ®Ò ra. Do ®ã, viÖc kÕt hîp, sö dông linh ho¹t c¸c ph­¬ng ph¸p lµ mét nghÖ thuËt ®èi víi ng­êi gi¸o viªn. §èi víi m«n GDCD, sö dông ®å dïng trùc quan cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc chuyÓn biÕn nh÷ng kiÕn thøc khoa häc cña bé m«n thµnh nh÷ng c¸i thËt sù cÇn thiÕt cho c¸c em häc sinh trong cuéc sèng hµng ngµy.
	Sù thµnh c«ng cña viÖc sö dông ®å dïng trùc quan phÇn lín phô thuéc vµo ®å dïng ®­îc sö dông còng nh­ c¸ch thøc sö dông nã trong bµi häc. Cã thÓ nãi nã lµ linh hån, lµ c¸i cèt lâi nhÊt, lµ vÊn ®Ò ng­êi gi¸o viªn ph¶i xem xÐt, chuÈn bÞ kü l­ìng tr­íc khi sö dông. Môc ®Ých ng­êi gi¸o viªn cã ®¹t tíi ®­îc hay kh«ng chÝnh lµ ë ®iÓm nµy. Bëi nÕu ®å dïng ®­a ra kh«ng ph¸t huy ®­îc vai trß tÝch cùc cña ng­êi häc, kh«ng g¾n ®­îc víi thùc tiÔn, gi¶i quyÕt t×nh huèng kh«ng cã t¸c dông gi¸o dôc ®èi víi th¸i ®é, t­ t­ëng vµ hµnh vi cña ng­êi
 häc th× coi nh­ ng­êi gi¸o viªn ®· thÊt b¹i. Cho nªn, ®Ó sö dông ph­¬ng ph¸p nµy
 thµnh c«ng ®ßi hái ng­êi gi¸o viªn tr­íc hÕt ph¶i n¾m v÷ng, hiÓu râ vÒ néi dung bµi häc, vÒ ®å dïng m×nh ®­a ra tõ môc ®Ých, tÝnh thÈm mü
II. Cơ sở thực tiễn:
Sử dụng đồ dung dạy học không phải là một vấn đề mới. Có lẽ không ai có thể phủ nhận khi sử dụng các đồ dung dạy học một cách phù hợp thì hiệu quả bài học sẽ được nâng lên rất cao. Trong thời buổi bùng nổ của công nghệ thông tin như hiện nay với sự trợ giúp của các phương tiện hiện đại rất nhiều giáo viên đã có thể làm tốt công việc này. Tuy nhiên không phải lúc nào và không phải giáo viên nào cũng có thể làm tốt công việc đó. Với xa lộ thông tin khổng lồ do mạng internet mang lại thì người giáo viên có thể tìm thấy ở đó nhiều phương tiện, đồ dùng phong phú minh họa cho bài giảng của mình. Tuy nhiên những phương tiện hiện đại mà chúng ta thường hay sử dụng như máy chiếu với các giáo án , radio.đôi lúc cũng cho kết quả không như mong đợi vì cách mà chúng ta sử dụng chưa linh hoạt, chưa thích hợp. Và cũng không phải ở đâu, bài giảng nào, nội dung nào chúng ta cũng tìm được nội dung, hình ảnh, phương tiện hiện đại minh họa cho nó. Ngược lại, có những đồ dùng rất đơn giản, dễ làm, dễ tìm kiếm cũng cho kết quả rất tốt nếu chúng ta biết sử dụng. Nói như vậy để thấy rằng, hiệu quả của việc sử dụng các đồ dùng dạy học không phải là ở chỗ nó là đồ dùng hiện đại hay giản đơn mà là ở nghệ thuật của người sử dụng chúng như thế nào. Trước khi nghĩ đến việc dùng đồ dùng nào người giáo viên cần phải nắm vững nội dung kiến thức thì mới biết mình cần và có thể làm gì. Ở đây tôi muốn nhấn mạnh một điều rằng dù là loại đồ dùng nào đi chăng nữa thì cái mà chúng ta cần quan tâm nhất ở đây chính là hiệu quả sử dụng chúng. Với môn GDCD và trong phạm vi của chuyên đề này tôi xin nêu ra hai ví dụ để chứng minh rằng hiệu quả của việc sử dụng đồ dùng dạy học không nằm ở bản thân nó mà là ở người sử dụng nó với cách thức, mục đích như thế nào.
III. Ví dụ kiểm chứng.
1. Ví dụ 1: Khi giảng bài 5 ở lớp 10 “Cách thức sự vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng” có rất nhiều phần kiến thức mà nếu chỉ sử dụng phương pháp thuyết trình – vấn đáp thông thường sẽ khó thu hút được sự chú ý của học sinh, học sinh chỉ thấy thụ động tiếp thu kiến thức, ắt hẳn sẽ thấy nhàm chán, cho rằng nội dung môn GDCD thật khó hiểu. Nhưng nếu người giáo viên chỉ cần có sự thay đổi một chút xíu thì kết quả có thể sẽ khác. Chỉ bằng những đồ dùng rất đơn giản như quả chanh, quả ớt, viên phấn, cái đồng hồ.giáo viên có thể dễ dàng dẫn dắt học sinh đi tìm hiểu phần khái niệm về chất – một khái niệm triết học rất trừu tượng bởi học sinh thường nhầm khái niệm chất theo nghĩa triết học với chất liệu cấu tạo nên sự vật.Với các đồ dùng trên cộng với việc sử dụng trò chơi “thử tài đoán vật” người giáo viên sẽ cho một học sinh lên nói về đặc điểm của vật mà mình nhận thấy cho các bạn ở dưới lớp biết. Kết quả là học sinh có thể nhận thấy rất nhiều đặc điểm, nhiều thuộc tính của một sự vật nhưng chưa chắc đã đoãn được đó là cái gì. Chỉ đến khi nào học sinh nhận thấy được đặc điểm cơ bản, bản chất nhất, đặc trưng nhất của sự vật ấy thì mới có thế đoán đúng được sự vật. Cái kết luận về nội dung kiến thức bài học là “Mỗi sự vật có thể có nhiều đặc điểm, nhiều thuộc tính nhưng thuộc tính cơ bản, bản chất đặc trưng của sự vật để phân biệt nó với cái khác thì được gọi là chất của sự vật” sẽ được học sinh tiếp thu dễ dàng hơn rất nhiều so với việc đơn thuần dùng lời giảng của giáo viên. 
2. Ví dụ 2: Khi giảng bài 7: Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức cũng tương tự như vậy. Để học sinh có thể hiểu rõ thế nào là nhận thức cảm tính đồng thời tạo một không khí thoải mái trong giờ học người giáo viên có thể chuẩn bị đồ dung như một quả chanh leo ( hay một đồ dùng khác có nhiều đặc điểm) rồi yêu cầu một học sinh lên bảng. Giáo viên cho phép em này sử dụng các cơ quan cảm giác ( trừ thị giác) để nhận biết sự vật như cầm, sờ, nghe, ngửi, nếm để nhận biết các đặc điểm bên ngoài của sự vật, có thể đoán xem đó là sự vật gì. Cuối cùng người giáo viên mới cho học sinh này sử dụng cơ quan thị giác để khẳng định kết luận trên của mình về sự vật là đúng hay sai và có cái nhìn tổng thể về sự vật đó. Như vậy sau khi hoạt động này kết thúc cùng với sự hướng dẫn của giáo viên thì kết luận về giai đoạn nhận thức cảm tính là giai đoạn “ sử dụng các cơ quan cảm giác để nhận biết về sự vật hiện tượng cho ta những hiểu biết về các đặc điểm bên ngoài của chúng” với ba mức độ: cảm giác, tri giác và biểu tượng cũng sẽ được học sinh ghi nhớ hơn, hiểu sâu hơn mà không khí giờ học lại vô cũng thoải mái, các em vui vẻ, hứng thú hơn với môn học này.
Như vậy qua hai ví dụ trên ta có thể thấy không cần phải quá cầu kỳ, mất nhiều công sức tìm kiếm chúng ta vẫn có thể có những giờ học vừa hiệu quả, vừa nhẹ nhàng, thoải mái. Học sinh không còn cảm thấy quá gò bó, bị áp đặt bởi những kiến thức vốn đã rất trừu tượng của môn GDCD. Chỉ cần người giáo viên thật sự có tâm huyết, có kiến thức chuyên môn và kỹ năng sư phạm tốt thì không có gì là không thể làm được kể cả việc làm thay đổi thói quen suy nghĩ và ý thức học tập đối với môn GDCD như hiện nay của hầu hết tất cả các học sinh. Và để việc sử dụng dồ dùng thật sự có hiệu quả thì yêu cầu người giáo viên phải xác định đúng mục đích việc sử dụng đó cũng như lựa chọn đồ dùng, cách thức sử dụng phù hợp. Nên sử dụng vào lúc nào theo kiểu minh chứng, kiểm nghiệm hay dẫn dắt học sinh tìm hiểu nội dung kiến thức.điều đó hoàn toàn phụ thuộc vào người giáo viên. Nếu sử dụng đúng, trúng thì hiệu quả chắc chắn không thể thấp.
3. Kết quả áp dụng:
	Sau khi áp dụng các ví dụ trên vào thực tế giảng dạy ở 2 lớp 10 của trường THPT Chuyên, tôi đã tiến hành khảo sát chất lượng và thái độ học tập của học sinh ở hai lớp này so với các lớp còn lại thì thấy rằng: 100% học sinh đều thấy có hứng thú với giờ học có đồ dùng trực quan hơn so với các giờ học khác, học sinh có khả năng nắm bắt kiến thức rất nhanh và rất hào hứng, sôi nổi tham gia các hoạt động học tập, khả năng ghi nhớ kiến thức cũng tốt hơn rất nhiều. Kiểm tra sự ghi nhớ và vận dụng kiến thức của học sinh ở hai lớp này đạt 100% từ trung bình trở lên, trong đó có 98% đạt loại khá, giỏi.
KẾT LUẬN
Để thay đổi một thói quen ( nhất là thói quen xấu) không phải là một công việc dễ dàng. Cũng giống như để thay đổi ý thức, chất lượng giảng dạy và học tập môn GDCD không phải chỉ dựa vào một yếu tố duy nhất là có thể đạt được. Nhưng nếu chúng ta không bắt đầu từ những cái nhỏ, rất nhỏ thì chúng ta cũng không bao giờ làm được cái lớn hơn. Học sinh có thích học tập, tìm hiểu môn học hay không, nội dung bài học có đọng lại được gì trong mỗi học sinh sau khi kết thúc giờ học hay không.điều đó phụ thuộc rất nhiều vào người giáo viên mà cụ thể là mỗi giờ lên lớp người giáo viên sẽ làm gì với học sinh, làm gì với những kiến thức đã viết sẵn trong sách giáo khoa ấy. Cho nên dù là những cái rất nhỏ tôi nghĩ chúng ta cũng nên bắt đầu từ những rất nhỏ ấy. Làm sao để học sinh có thể vừa “học mà chơi” – “chơi mà học” đó mới là một người giáo viên dạy môn GDCD tốt.
Víi môc ®Ých gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ vµ chÊt l­îng gi¶ng d¹y thùc tÕ cña bé m«n GDCD trong nhµ tr­êng THPT, t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vµ vËn dông mét ph­¬ng ph¸p d¹y häc míi theo h­íng ph¸t huy tèi ®a vai trß tÝch cùc cña ng­êi häc. §Ò tµi cña t«i sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong nhËn ®­îc sù quan t©m, chia sÎ vµ gãp ý cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
	Lµo Cai, ngµy th¸ng n¨m 2013
	 Ng­êi viÕt ®Ò tµi
 	 NguyÔn ThÞ Thanh §Þnh
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa 
 - Trần Bá Hoành.
2. Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học ( Dự án phát triển giáo dục phổ thông).
3. Tài liệu bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên các trường THPT 
( Dự án phát triển giáo dục THPT).