Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS

- Viết công thức liên hệ giữa quãng đường, vận tốc và thời gian khi chỉ có 
thang chuyển động. 
 - Viết công thức liên hệ giữa quãng đường, vận tốc và thời gian khi chỉ có 
người chuyển động. 
 - Viết công thức liên hệ giữa quãng đường, vận tốc và thời gian khi người và 
thang cùng chuyển động trong thời gian t. 
 - Tìm cách khử các đại lượng trung gian ở ba phương trình đã thiết lập. 
C. Giải: 
 Gọi v1 là vận tốc của thang so với vật mốc là mặt đất, v2 là vận tốc của người 
đi so với mặt thang, s là chiều dài thang tính từ tầng trệt lên tầng lầu. 
 - Khi chỉ có thang chuyển động thì: s = v1.t1 (1) 
 - Khi chỉ có người chuyển động thì: s = v2.t2 (2) 
 - Khi người và thang cùng chuyển động trong thời gian t thì người đi được 
đoạn đường s1 = v1t và thang đi được đoạn đường s2 = v2t. Do đó: 
 s = s1 + s2 = v1.t + v2t = (v1 + v2)t (3) 
 - Rút v1 từ (1) và v2 từ (2) rồi thay vào (3), ta được phương trình: 
 s = 
1 2
s s
t
t t
 
 
 
 - Khử tham số s, và biến đổi, ta thu được: 
 t = 1 2
1 2
t t
t t
 = 
30.60
30 60
 = 20 (s) 
Bài tập 3: (Bài toán gặp nhau nhiều lần) 
 Hai xe cùng chuyển động đều trên một vòng tròn. Xe1 đi hết một vòng trong 
thời gian 5 phút, xe2 đi hết một vòng trong thời gian 20 phút. Hỏi khi xe2 đi hai 
vòng thì gặp xe1 mấy lần? Hãy tính trong hai trường hợp: 
 a) Hai xe khởi hành cùng từ một điểm trên vòng tròn và đi cùng chiều. 
 b) Hai xe khởi hành cùng từ một điểm trên vòng tròn và đi ngược chiều. 
Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS 
 10/30
A. Tìm hiểu đề bài: 
Cho biết: 
 Hai xe chuyển động đều từ cùng một vị trí. Xe1 đi nhanh gấp 4 lần xe2. 
 Xét trong thời gian xe2 đi 2 vòng. 
Hỏi: 
 Số lần gặp nhau của hai xe nếu: 
 - Hai xe đi cùng chiều. 
 - Hai xe đi ngược chiều. 
B. Hướng dẫn đặt câu hỏi cho học sinh: 
 - Tính số vòng xe1 đã đi được khi xe2 đi 2 vòng. 
 - Tìm mối quan hệ giữa số vòng quay của hai xe sau lần gặp đầu tiên ứng với 
trường hợp hai xe đi cùng chiều và ứng với trường hợp hai xe đi ngược chiều. 
 - Từ đó suy ra mối quan hệ giữa số lần gặp và số vòng quay của hai xe. 
C. Giải: 
 Gọi n1 là số vòng quay của xe1, n2 là số vòng quay của xe2, n là số lần gặp nhau. 
 - Vì xe1 đi nhanh gấp lần xe2 nên trong thời gian xe2 đi được n2 = 2 vòng thì 
xe1 đã đi được n1 = 8 vòng. 
a) Trường hợp hai xe chuyển động cùng chiều: 
 - Sau lần gặp đầu tiên, xe1 đã đi nhiều hơn xe2 một vòng. Từ đó suy ra trong 
thời gian giữa hai lần gặp nhau, xe1 đã đi nhiều hơn xe2 một vòng. 
 - Do đó, số lần gặp nhau của hai xe bằng chênh lệch số vòng hai xe đã đi. 
Tức là số lần gặp nhau của hai xe bằng: n = n1 – n2 = 8 – 2 = 6 (lần). 
b) Trường hợp hai xe chuyển động ngược chiều: 
 - Sau lần gặp đầu tiên, tổng số vòng quay của hai xe là một vòng. Từ đó suy 
ra sau mỗi lần gặp nhau, tổng số vòng quay của hai xe tăng thêm một vòng. 
 - Do đó, số lần gặp nhau của hai xe bằng tổng số vòng hai xe đã đi. Tức là số 
lần gặp nhau của hai xe bằng: n = n1 + n2 = 8 + 2 = 10 (lần). 
Bài tập 4: (tính vận tốc trung bình) 
 Một người đi bộ trên quãng đường đầu dài là 3km với vận tốc 2m/s. Ở quãng 
đường sau dài 1,95km người đó đi hết 0,5h. Tính vận tốc trung bình của người 
đó trên cả hai quãng đường. 
A. Tìm hiểu đề: 
Cho biết: 
 - Quãng đường đầu vật chuyển động đều: s1 = 3km = 3000m và v1 = 2m/s 
 - Quãng đường sau vật chuyển động đều: s2 = 1,95km = 1950 m và 
 t2 = 0,5h = 0,5.3600s = 1800s. 
Hỏi: Vận tốc trung bình của người đó trên cả quãng đường. 
Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS 
 11/30
B. Hướng dẫn đặt câu hỏi cho học sinh: 
 - Tóm tắt và đổi đơn vị phù hợp. 
 - Nêu tính chất chuyển động của người đó trên từng đoạn đường và trên cả 
hai quãng đường. 
 - Yêu cầu học sinh nêu công thức tính vận tốc trung bình. 
 - Yêu cầu học sinh chỉ ra trong công thức đó: những đại lượng nào đã biết, 
cần tính những đại lượng nào, những đại lượng đó được tính như thế nào. 
C. Giải: 
 - Thời gian đi hết quãng đường đầu là: 
 11
1
3000
1500
2
s
t s
v
   
 - Vận tốc trung bình của người đó trên cả hai quãng đường là: 
 1 2
1 2
3000 1950
1500 1800
tb
s s
v
t t
 
 
 
 = 1,5 (m/s) 
* Lưu ý: Một số học sinh có thể giải bài tập trên như sau: 
 - Vận tốc của người đó đi bộ trên quãng đường sau là: 
 22
2
1950
1,08
1800
s
v
t
   (m/s) 
 - Vận tốc trung bình của người đó trên cả hai quãng đường là: 
 1 2
2 1,08
1,54
2 2
tb
v v
v
 
   (m/s) 
 Cách giải trên sai lầm ở điểm học sinh đã vận dụng công thức 1 2
2
tb
v v
v

 . 
Thực ra, đó là công thức trung bình cộng các vận tốc chứ không phải là công 
thức vận tốc trung bình. Công thức trên chỉ đúng khi chuyển động đó là chuyển 
động đều, tức là có vận tốc bằng nhau trên mỗi quãng đường. 
Bài tập 5: (tính vận tốc trung bình) 
 Một người đi xe máy từ A đến B. Đoạn đường s = AB gồm một đoạn lên dốc 
và một đoạn xuống dốc. Xe chạy đều trên đoạn lên dốc với vận tốc v1 = 30km/h 
và chạy đều trên đoạn xuống dốc đi với vận tốc v2 = 50km/h. Thời gian t1 khi xe 
đi trên đoạn lên dốc t1 bằng 1,5 lần thời gian t2 khi xe đi trên đoạn xuống dốc. 
Tính vận tốc trung bình của xe trên cả đoạn đường AB. 
A. Tìm hiểu đề bài: 
Cho biết: 
 Trên đoạn s1: v1 = 30 km/h, trên đoạn s2: v2 = 50 km/h. 
 t1 = 1,5 t2. 
Hỏi: 
 Vận tốc trung bình vtb trên cả đoạn đường s = s1 + s2. 
Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS 
 12/30
B. Hướng dẫn đặt câu hỏi cho học sinh: 
 - Viết công thức tính vận tốc trung bình. 
 - Tính quãng đường đi được theo thời gian t1. 
 - Tính thời gian đi thơi thời gian t1. 
 - Từ đó tính vận tốc trung bình. 
C. Giải: 
 - Chiều dài đoạn đường AB là: s = v1t1 + v2t2 = 30t1 + 50.1,5t1 = 105t1 (km). 
 - Tổng thời gian đi hết đoạn đường AB là : t = t1 + t2 = t1 + 1,5t1 = 2,5t1. 
 - Vận tốc trung bình trên cả đoạn đoạn đường AB là: 
 vtb = 
s
t
 = 1
1
105
2,5
t
t
 = 42 (km/h) 
2.2. Bài tập về máy cơ đơn giản 
 2.2.1. Những kiến thức cần thiết: 
 Máy cơ đơn giản là những máy trong đó chỉ thực hiện việc biến đổi lực (về 
hướng và độ lớn). 
 Trường hợp máy cơ đơn giản không có ma sát và trong điều kiện cân bằng 
(chuyển động đều), ta sử dụng được định luật bảo toàn công (công sinh ra bằng 
công nhận được), hay nói cách khác: được lợi bao nhiêu lần về lực thì thiệt bấy 
nhiêu lần về đường đi và ngược lại: 
 A1 = A2 hay F1.s1 = F2.s2 hay 1 2
2 1
F s
F s
 
 - Ròng rọc cố định: có tác dụng đổi hướng mà không đổi độ lớn của lực kéo. 
 - Ròng rọc động: không đổi hướng của lực kéo, được lợi hai lần về lực 
nhưng thiệt hai lần về đường đi: dùng một lực F thì có thể nâng một vật có trọng 
lượng gấp đôi (P = 2F) lên, nhưng lực kéo phải di chuyển một quãng đường s1 
gấp đôi đường đi s2 của P. 
 2
1
F s
P s
 
 + Với hai ròng rọc động: Dùng 2 ròng rọc động, được lợi 4 lần về lực 
nhưng lại thiệt 4 lần về đường đi: F = P/4; s1 = 4s2. 
 + Tổng quát: Với hệ thống có n ròng rọc động thì ta có: F = P/2n; s1 = 2
n s2. 
 - Đòn bẩy: Đổi hưởng của lực và biến đổi độ lớn của lực. Các lực tác dụng 
lên đòn bẩy tỉ lệ nghịch với cánh tay đòn của lực: 
 1 2
2 1
F
F



 Cánh tay đòn của lực là khoảng cách từ điểm tựa O của đòn bẩy đến giá của lực. 
Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS 
 13/30
 - Mặt phẳng nghiêng: Để kéo vật nặng có trọng lượng P lên độ cao h, ta cần 
dùng lực F song song với mặt phẳng nghiêng có độ lớn nhỏ hơn P (lợp về lực), 
kéo đi đoạn đường s lớn hơn h (thiệt về đường đi): 
 P.h = F.s hay 
F h
P s
 
 - Hiệu suất của máy cơ đơn giản: Trong trường hợp có ma sát và tính đến 
trọng lượng bản thân của máy, để có được công có ích Ai (công để thực hiện 
công việc cần làm) thì lực phát động phải sinh công toàn phần A gồm: công để 
thắng ma sát, công làm chuyển vận bộ phận bản thân của máy và công có ích. 
 Khi đó, hiệu suất được tính bởi công thức: H = 100%i
A
A
 
 2.2.2. Một số lưu ý về mặt phương pháp: 
 - Ở bậc trung học cơ sở, chỉ xét trường hợp máy chuyển động trong trạng thái 
cân bằng, nghĩa là lên đều, quay đều. Trong trường hợp này, một cách tổng quát 
ta có thể áp dụng định luật bảo toàn công để tìm mối quan hệ giữa lực kéo đặt 
vào máy và lực cản ở đầu còn lại của máy. 
 - Trong trường hợp các vật nằm cân bằng, ta có thể giải bài toán theo trình tự: 
 + Xác định các lực tác dụng lên các phần của vật. 
 + Sử dụng điều kiện cân bằng của một vật để lập các phương trình cần 
thiết. 
 2.2.3. Một số ví dụ: 
 Bài tập 1: (Đòn bẩy) 
 Thanh thẳng AB đồng chất, tiết diện đều được 
giữ cân bằng nằm ngang nhờ lực nâng F ở đầu A 
và đế tựa ở đầu B. Khi đặt thêm vật nhỏ có khối lượng m = 120 (g) tại trung điểm 
của thanh, ta phải tăng lực nâng F ở đầu A thêm 20% thì hệ mới nằm cân bằng. 
 a) Hãy tính khối lượng M của thanh. 
 b) Sau đó di chuyển vật m một đoạn bằng AB/4 về phía đầu A. Hỏi phải tăng 
lực nâng thêm bao nhiêu Niutơn để hệ vẫn nằm cân bằng? 
A. Tìm hiểu đề: 
Cho biết: 
 - Thanh đồng chất có khối lượng M, vật m = 120 (g) đặt tại trung điểm thanh. 
 - Lực nâng F tăng thêm 20%, tức là F’ = 1,2F. 
 - Dịch chuyển m một đoạn AB/4 về phía A. 
Hỏi: 
 a) Khối lượng M của thanh. 
 b) Độ tăng của lực nâng tại đầu A. 
B. Hướng dẫn đặt câu hỏi cho học sinh: 
A 
B 
F 
Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS 
 14/30
 - Nhắc lại công thức điều kiện cân bằng của đòn bẩy. 
 - Xác định cánh tay đòn của từng lực. 
 - Giáo viên lưu ý cho học sinh hiệu quả tác dụng của từng lực (được đặc 
trưng bằng tích số độ lớn của và cánh tay đòn của lực): trọng lượng của thanh và 
trọng lượng của vật có xu hướng đè đòn bẩy xuống; lực F nâng đòn bẩy lên để 
giữ thăng bằng cho đòn bẩy. 
 - Viết phương trình cân bằng cho từng trường hợp. 
C. Giải: 
a) Cánh tay đòn của lực F là đoạn AB, cánh tay đòn của trọng lượng thanh và 
trọng lượng của vật bằng AB/2. 
 - Sử dụng quy tắc đòn bẩy để xác định được: 
 + Lúc đầu: F.AB = 10M.AB/2 (1) 
 + Lúc sau: 1,2F.AB = (10M + 10m).AB/2 (2) 
 - Lấy (2) chia cho (1), ta được: 1,2 = 1 + m/M 
 - Giải phương trình này, ta thu được: M = 5m = 600(g) 
b) Cánh tay đòn trọng lượng của vật tăng thêm một lượng AB/4. Sử dụng quy 
tắc đòn bẩy, ta có: 
 - Lúc vật m chưa dịch chuyển: F.AB = (10M + 10m).AB/2 
 Suy ra: F = 5(M+m) = 5(0,6 + 0,12) = 3,6 (N) 
 - Lúc vật m đã dịch chuyển: F’.AB = 10M.AB/2 + 10m.3.AB/4 
 Suy ra: F’ = 5M + 7,5m = 5.0,6 + 7,5.0,12 = 3,9 (N) 
 - Do đó, lực nâng tăng thêm một lượng là: F’ – F = 0,3 (N) 
* Lưu ý: thực ra, trong câu b) ta đã ngầm áp dụng quy tắc mômen lực. Đó là quy 
tắc khá tổng quát để giải bài toán cân bằng của vật có trục quay. 
 Bài tập.2: (Mặt phẳng nghiêng) 
 Người ta dùng một tấm ván dài 4m để 
kéo một thùng hàng nặng 1500N lên một 
sàn ô tô cao 1,2m. Lực kéo song song với 
tấm ván cần dùng là 540N. Tính lực ma 
sát giữa thùng hàng với tấm ván và hiệu 
suất của mặt phẳng nghiêng? 
A. Tìm hiểu đề bài: 
Cho biết: 
 - Tấm ván dùng làm mặt phẳng nghiêng: l = 4m; h = 1,2m. 
 - Lực kéo F = 540N 
 - Trọng lượng vật P = 1500N 
Hỏi: 
l
h
P
F
Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS 
 15/30
 - Lực ma sát. 
 - Hiệu suất H = ? (%) 
B. Hướng dẫn đặt câu hỏi cho học sinh: 
 - Lực kéo một vật đi trên mặt phẳng nghiêng được tính theo công thức nào? 
 - Vì sao lực kéo cho ở đề bài lại lớn hơn lực kéo tính được khi không có ma sát? 
 - Trong mặt phẳng nghiêng công có ích là công của lực nào? Công toàn phần 
là công của lực nào? 
 - Áp dụng công thức nào để tính hiệu suất? 
* Lưu ý học sinh: 
 - Công có ích tính theo công thức trên là công nâng vật theo phương thẳng 
đứng, không có ma sát. 
 - Có thể tính công có ích theo công thức: Ai = F.l (lực F không có ma sát) 
 - Lúc đó công toàn phần để kéo vật theo mặt phẳng nghiêng là: 
 At = Ai + Ams 
 Với Ams là công do lực ma sát Fms tiêu thụ trong quá trình kéo. 
 - Phương pháp tính này thường được sử dụng trong trường hợp bài tập về 
C. Giải: 
 - Khi không có ma sát, dùng một lực F để nâng vật có trọng lượng P lên độ 
cao h theo mặt phẳng nghiêng có độ dài l thì: 
1,2
. 1500. 450
4
F h h
F P
P l l
     (N) 
 - Theo đề bài, ta lại cần đến một lực kéo bằng 540N. Đó là do cần thêm một 
phần của lực kéo dùng để thắng lực ma sát. 
 Do đó lực ma sát có độ lớn là: Fms = 540 - 450 = 90 (N) 
 - Công có ích để nâng một vật lên độ cao h = 1,2m là: 
 Ai = P.h = 1500 . 1,2 = 1800 (J) 
 - Công toàn phần để nâng vật lên độ cao h = 1,2m bằng mặt phẳng nghiêng 
nhờ lực kéo FK = 540N là: 
 At = FK.l = 540.4 = 2160 (J) 
 - Vậy hiệu suất của mặt phẳng nghiêng là: 
1800
0,83
2160
i
t
A
H
A
   = 83% 
 Bài tập 3: (Ròng rọc) 
 Người ta dùng hệ thống ròng rọc để kéo đều một vật có 
trọng lượng P = 1200N từ mặt đất lên đến độ cao h = 6m 
(hình vẽ). Biết ròng rọc động có trọng lượng 50N và lực cản 
do ma sát bằng 4% lực kéo. 
Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS 
 16/30
 a) Tính độ lớn của lực kéo và công của lực kéo. 
 b) Tính hiệu suất của hệ thống. 
A. Tìm hiểu đề: 
Cho biết: 
 - Hệ gồm 1 ròng rọc động và 1 ròng rọc cố định. 
 - P = 1200N, Prr = 50N, Fms = 0,04Fk. 
 - h = 6m. 
Hỏi: 
 a) Lực kéo Fk = ? Công của lực kéo Ak = ? 
 b) Hiệu suất H = ? 
B. Hướng dẫn đặt câu hỏi cho học sinh: 
 - Để kéo vật đi lên được thì lực kéo cần thiết dùng để thắng những lực nào? 
 - Tính độ lớn của những thành phần lực mà lực kéo cần phải thắng lực đó. 
 - Hãy viết biểu thức tính độ lớn của lực kéo theo các lực cần cần phải thắng 
trong quá trình nâng vật lên bằng hệ này. 
 - Trong hệ đã cho, công có ích là công của lực nào? Công toàn phần là công 
của lực nào? 
 - Áp dụng công thức nào để tính hiệu suất? 
C. Giải: 
a) - Lực kéo cần thiết đặt lên hệ dùng để nâng vật, nâng ròng rọc động và thắng 
lực ma sát. 
 - Vì hệ có một ròng rọc động nên: 
 + Lực kéo cần thiết để nâng vật bằng 
2
P
 = 600N. 
 + Lực kéo cần thiết để nâng ròng rọc động bằng r
2
rP = 25N. 
 - Lực kéo cần thiết để thắng lực ma sát là 0,04Fk. 
 - Vậy, lực kéo phải có giá trị tối thiểu là: 
 Fk = 600 + 25 + 0,04Fk. 
Suy ra: Fk = 651 (N). 
 - Để nâng vật lên độ cao h = 6m thì lực kéo phải dịch chuyển một đoạn 
đường: s = 2h = 12 m. 
 - Do đó, công của lực kéo là: 
 Ak = Fk.s = 651.12 = 7812 (J) 
b) 
 - Công có ích: Ai = P.h = 1200.6 = 7200 (J) 
 - Do đó, hiệu suất là: 
7200
7812
i
t
A
H
A
  = 0,92 = 92% 
Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS 
 17/30
2.3. Bài tập cơ chất lỏng: 
 2.3.1. Những kiến thức cần thiết: 
 - Định luật Paxcan: Áp suất tác dụng lên chất lỏng đựng trong bình kín được 
chất lỏng truyền đi nguyên vẹn theo mọi hướng. 
 * Lưu ý: Vì áp lực tỉ lệ thuận với diện tích các mặt bị chất lỏng tác dụng nên 
áp lực không truyền đi nguyên vẹn trong chất lỏng mà phải tỉ lệ thuận với diện 
tích bị chất lỏng tác dụng: F = p.S. 
 - Chất lỏng gây áp suất lên thành bình, đáy bình và mọi điểm trong lòng nó 
dưới mặt thoáng của chất lỏng. 
 - Tại một điểm trong lòng chất lỏng, áp suất theo mọi hướng đều bằng nhau. 
 - Áp suất riêng của chất lỏng tại một điểm trong lòng nó tỉ lệ thuận với trọng 
lượng riêng d của chất lỏng và với độ cao h của cột chất lỏng tính từ điểm đó 
đến mặt thoáng của chất lỏng: p = d.h. 
 - Áp suất của một loại chất lỏng tại những điểm trong lòng nó và cùng nằm 
trên một mặt phẳng nằm ngang đều bằng nhau. 
 - Định luật Acsimét: Mọi vật nhúng trong chất lỏng sẽ bị chất lỏng đẩy từ 
dưới lên trên, theo phương thẳng đứng với một lực có độ lớn bằng trọng lượng 
của khối chất lỏng bị vật chiếm chỗ, được gọi là lực đấy Acsimét. 
 FA = d.V 
 d là trọng lượng riêng của chất lỏng. 
 V là thể tích phần chất lỏng bị vật chiếm chỗ. 
 - Một vật nhúng trong chất lỏng nổi hay chìm phụ thuộc vào quan hệ giữa 
trọng lượng P của vật với lực đẩy Acsimét FA tác dụng lên vật. 
 + Nếu P > FA: vật bị chìm xuống. 
 + Nếu P < FA: vật nổi lên. 
 + Nếu P = FA: vật cân bằng trong chất lỏng hoặc nổi trên mặt chất lỏng. 
 - Vật có trọng lượng riêng nhỏ hơn trọng lượng riêng của chất lỏng trong đó 
vật bị dìm thì vật sẽ nổi lên trên mặt chất lỏng đó, một phần của vật nhô lên trên 
mặt chất lỏng. 
 - Máy ép dùng chất lỏng dựa trên tính chất không chịu nén của chất lỏng và 
sự truyền áp suất trong lòng chất lỏng theo định luật Paxcan: 
 p1 = p2, suy ra: 1 2
1 2
F F
S S
 
 - Đối với bình thông nhau đựng cùng một chất lỏng, khi cân bằng, mực chất 
lỏng trong hai nhánh ngang nhau. Nếu hai nhánh của bình đựng hai chất lỏng có 
trọng lượng riêng khác nhau thì tổng áp suất các cột chất lỏng trong một nhánh 
bằng tổng áp suất các cột chất lỏng trong nhánh kia. 
Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS 
 18/30
2.3.2 Một số lưu ý về mặt phương pháp: 
 - Phần cơ chất lỏng được xét ở đây thực ra là xét cơ chất lỏng ở trang thái cân 
bằng (thủy tĩnh học). 
 - Theo nguyên tắc chung của cơ học, nếu vật cân bằng trong chất lỏng thì 
những lực tác dụng lên nó cân bằng nhau, tức là tổng độ lớn các lực hướng 
xuống bằng với tổng độ lớn các lực hướng lên. Tuy nhiên, khi xét sự cân bằng 
của một khối chất lỏng ở hai nhánh của bình thông nhau, ta phải xét sự cân bằng 
áp suất chứ không được xét sự cân bằng lực. Đó là do áp suất bằng nhau nhưng 
chưa chắc áp lực bằng nhau (do diện tích khác nhau). Vì vây giáo viên cần 
hướng cho học sinh tránh điều nhầm lẫn mà học sinh hay mắc phải sau đây: áp 
suất bằng nhau dẫn đến áp lực bằng nhau. 
 - Điểm lưu ý khá dễ nhớ khi giải bài tập về cơ chất lỏng là như sau: 
 + Khi xét sự cân bằng của vật trong chất lỏng, ta nên xét sự cân bằng lực. 
 + Khi xét sự cân bằng của khối chất lỏng, ta phải bắt đầu từ việc xét đến áp 
suất và sự cân bằng áp suất. 
 - Đối với chất lỏng có mặt ngoài thông với khí quyển đều chịu tác động của 
áp suất khí quyển. Do đó, để lập luận trong bài giải được chặt chẽ, ta phải tính 
đến áp suất khí quyển. Tuy nhiên, ta nên tách thành hai trường hợp cho dễ giải 
quyết như sau: 
 + Đối với bài toán bình thông nhau, do mặt thoáng hai cột chất lỏng đều 
chịu tác động của áp suất khí quyển như nhau nên có thể bỏ qua đại lượng đại 
diện cho áp suất khí quyển trong phương trình cân bằng áp suất. Nghĩa là khi 
tính đến sự cân bằng áp suất ở hai nhánh của bình, ta chỉ tính đến áp suất do các 
cột chất lỏng ở từng nhánh gây ra. 
 + Trường hợp chất lỏng chỉ có một phần tiếp xúc với khí quyển, phần còn 
lại tiếp xúc với một chất khí khác đựng trong bình kín thì áp suất chất khí ở hai 
phần đó sẽ khác nhau. Do đó, ta không thể bỏ qua tác động của áp suất khí 
quyển được. 
 - Nếu hai nhánh của bình chứa hai loại chất lỏng không hòa tan nhau thì ta 
nên chọn điểm tại mặt phân cách giữa hai chất lỏng và điểm có độ cao tương 
ứng ở nhánh bên kia làm các điểm để so sánh áp suất. 
 - Nếu bình thông nhau có đặt các pitton nhẹ và tiết diện các nhánh khác nhau, 
ta cần xét tới lực tác dụng lên pitton do áp suất khí quyển gây ra. 
2.3.3 Một số ví dụ: 
. Bài tập 1: (Áp suất cột chất lỏng) 
 Một ống thủy tinh hình trụ dựng thẳng đứng, một đầu kín một đầu hở (đầu hở 
ở trên), chứa một lượng nước và lượng thủy ngân có cùng khối lượng. Độ cao 
Một số phương pháp đặt câu hỏi và giải bài tập cơ học trong môn Vật lý THCS 
 19/30
tổng cộng của cột chất lỏng trong ống là 73cm. Biết khối lượng riêng của nước 
và thủy ngân lần lượt là D1 = 1g/cm
3 và D2 = 13,6 g/cm
3. 
 a) Tính độ cao của mỗi chất lỏng trong ống. 
 b) Tính áp suất của chất lỏng lên đáy ống. 
A. Tìm hiểu đề: 
Cho biết: 
 - Cột chất lỏng trong ống có tiết diện S gồm hai loại chất lỏng có m1 = m2. 
 - Tổng chiều cao của cột chất lỏng: h = h1 + h2 = 73 cm = 0,73m. 
 - D1 = 1g/cm
3 = 1000kg/m3, D2 = 13,6g/cm
3 = 13600kg/m3. 
Hỏi: 
 a) h1 = ? h2 = ? 
 b) Áp suất p của cột chất lỏng lên đáy ống. 
B. Hướng dẫn