Sáng kiến kinh nghiệm Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh Lớp 11

hiều lỗi, thậm chí có những lỗi các em mắc phải 
nhiều lần do không hiểu nguyên nhân xuất hiện lỗi. Vì vậy trong nội dung 
đề tài này tôi nêu ra một số lỗi phổ biến các em thường mắc phải và cách 
sửa các lỗi này. 
- Tuy vậy, đối với đối tượng học sinh khá giỏi, đa phần các em rất hào hứng 
với việc học lập trình, cụ thể là ngôn ngữ lập trình Turbo Pascal. Do đó 
trong đề tài này tôi cũng trình bày thêm một số lưu ý cũng như kinh 
nghiệm dạy lập trình Pascal đề giúp học sinh có thể hiểu bài một cách 
nhanh chóng, nắm chắc kiến thức và kĩ năng lập trình Pascal và một số ví 
dụ mở rộng, nâng cao với đối tượng học sinh này. 
3) Phạm vi đề tài: 
Các chú ý khi dạy ngôn ngữ lập trình nói chung, ngôn ngữ lập trình 
Turbo Pascal nói riêng là rất nhiều, rât phong phú. Tuy nhiên trong phạm vi 
sáng kiến kinh nghiệm này tôi chỉ trình bày một số lưu ý, kinh nghiệm của 
cá nhân tôi qua các nội dung cụ thể sau: 
- Một số lỗi sai phổ biến của học sinh khi học lập trình Pascal. 
- Một số kinh nghiệm dạy lập trình nói chung và Turbo Pascal nói riêng. 
- Một số bài tập làm thêm với đối tượng học sinh khá, giỏi. 
4) Đối tượng, kế hoạch và phạm vi nghiên cứu: 
- Đối tượng nghiên cứu: học sinh các lớp 11A1, 11A2, 11A3 trường THPT 
Nguyễn Trung Thiên năm học 2016-2017 
- Kế hoạch nghiên cứu: trực tiếp qua các bài dạy. 
- Phạm vi nghiên cứu: toàn bộ chương trình tin học lớp 11. 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
B. PHẦN II: NỘI DUNG 
CHƯƠNG I 
TỔNG QUAN 
1. Cơ sở lí luận: 
- Đảng và Nhà nước ta đã nhận thấy được tầm quan trọng của ngành Tin 
học và đã đưa môn học này vào nhà trường phổ thông như những môn 
khoa học khác. 
- Trong bối cảnh toàn ngành Giáo dục và Đào tạo đang nỗ lực đổi mới 
phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động của 
học sinh trong hoạt động học tập. Điều 24.2 của Luật giáo dục đã nêu 
rõ : “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự 
giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng 
lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng 
vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm 
vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Như vậy, chúng ta có thể thấy 
định hướng đổi mới phương pháp dạy học đã được khẳng định, không 
còn là vấn đề tranh luận. Cốt lõi của việc đổi mới phương pháp dạy học 
ở trường phổ thông là giúp học sinh hướng tới việc học tập chủ động, 
chống lại thói quen học tập thụ động. Với một số nội dung trong đề tài 
này, học sinh có thể tự học, tự rèn luyện thông qua một số bài tập, dạng 
bài tập cụ thể. 
2. Cơ sở thực tiễn: 
- Qua thực tế giảng dạy ở trường Sơn Mỹ các năm qua, tôi nhận thấy khi 
học đến chương trình tin học lớp 11 đa số học sinh đều nhận xét bộ 
môn này rất khó. 
- Các học sinh thường gặp khá nhiều lỗi khi viết một chương trình trong 
ngôn ngữ lập trình Pascal. 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
- Tuy nhiên cũng có một số lượng không nhỏ học sinh rất yêu thích tin 
học và thích tìm hiểu một số bài toán, dạng toán ngoài phạm vi sách 
giáo khoa. 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
CHƯƠNG II 
NỘI DUNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 
I. Một số lỗi sai thường gặp của học sinh trong lập trình Pascal: 
1) Khai báo sai miền chỉ số cho dữ liệu kiểu mảng. 
Ví dụ 1: Nhập vào một mảng số nguyên gồm các số lớn hơn 3 và nhỏ 
hơn 100. In mảng vừa nhập. 
Học sinh khai báo mảng như sau: 
Var a: array[3..100] of integer; 
2) Giá trị biến điều khiển vượt quá miền chỉ số của mảng. 
Ví dụ 2: Nhập vào một dãy số gồm 7 phần tử và cho biết dãy vừa nhập 
có tạo thành cấp số cộng không? 
Học sinh lập trình giải bài toán trên như sau: 
Var a: array[1..7] of integer; i,d:integer;kt:boolean; 
Begin 
Write(‘nhap day so:’); 
For i:=1 to 7 do 
Begin 
Write(‘a[’ ,i, ‘]’); 
Readln(a[i]); 
End; 
d:=a[2]-a[1];kt:=true;i:=1; 
while (kt) and (i<=7) do 
if (a[i]-a[i-1]d) then kt:=false 
else i:=i+1; 
if kt then writeln(‘Day so tao thanh cap so cong!’) 
else writeln(‘Day so khong tao thanh cap so cong!’); 
readln 
End. 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
Khi thực hiện chương trình trên, chương trình dịch không báo lỗi 
nhưng kết quả khi thực hiện chương trình sẽ bị sai lệch. Khi thực hiện từng 
bước chương trình ta có thể khắc phục lỗi trên bằng cách gán lại giá trị ban 
đầu cho biến đếm i=2. 
3) Dùng cùng tên biến điều khiển cho các vòng lặp for lồng nhau. 
Ví dụ 3: Tính tổng S=1k+2k+.+nk 
Học sinh lập trình giải bài toán trên như sau: 
S:=0; 
For i:=1 to n do 
Begin 
T:=1; 
For i:=1 to k do 
T:=T*i; 
S:=S+T; 
End; 
Đoạn chương trình trên có thể lặp vô tận khi kết thúc vòng lặp con i 
luôn nhận giá trị bằng k. 
Để khắc phục lỗi này, chỉ cần chú ý các vòng lặp lồng nhau phải sử 
dụng biến điều khiển khác nhau. 
4) Sử dụng dấu ; sai vị trí. 
- Trước Else không có dấu chấm phẩy. 
- Sử dụng dấu chấm phẩy sau từ khoá do trong các câu lệnh lặp câu 
lệnh lặp rỗng không làm việc gì cả. 
5) Không phân biệt được hằng xâu và biến: học sinh cần phải chú ý hằng 
xâu đặt trong cặp nháy đơn còn biến thì không cần đặt trong cặp nháy 
đơn. 
6) Tràn số do kết quả tính toán vượt quá giới hạn. 
Function GT(n:integer):integer; 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
Var i,t:integer; 
Begin 
 T:=1; 
 For i:=2 to n do t:=t*i; 
 Gt:=t; 
End; 
Begin 
 Write(‘GT(8)=’, GT(8)); 
 Readln; 
End. 
Khi thực hiện chương trình GT(8)=-25126 là sai vì thực tế 8!=40320 
Lỗi này do khai báo hàm trả về số nguyên nên miền giá trị tối đa là 32767 
7) Sử dụng tên hàm làm biến cục bộ. 
Do lệnh trả kết quả cho tên hàm rất giống một lệnh gán bình thường 
nên học sinh thường nhầm tên hàm là biến cục bộ. Vì vậy khi viết chương 
trình để tiết kiệm biến cục bộ học sinh đã sử dụng tên hàm làm biến cục 
bộ. 
Function GT(n:integer):Longint; 
Var i:integer; 
Begin 
 For i:=2 to n do GT:=GT*i; 
End; 
Trong thân hàm đã sử dụng tên hàm làm biến cục bộ nên khi biên 
dịch sẽ báo lỗi gọi hàm nhưng thiếu tham số do chương trình hiểu 
GT:=GT*i là lời gọi đệ qui. 
Để tránh lỗi này cần lưu ý với học sinh: để trả kết quả cho hàm 
(không đệ quy), tốt nhất nên tính kết quả hàm vào một biến cục bộ, trước 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
khi kết thúc ta mới gán tên hàm bằng giá trị biến này để trả giá trị về cho 
hàm. 
8) Chưa hiểu thứ tự ưu tiên phép toán. 
Thứ tự ưu tiên các phép toán trong ngôn ngữ lập trình Pascal như sau: 
- Lời gọi hàm 
- Biểu thức trong ngoặc 
- Toán tử NOT 
- Toán tử đổi dấu: - 
- * / div mod 
- + - or 
- >=,>, 
9) Không hiểu nguyên tắc làm tròn số đối với số thực. 
Trong toán học: 
3 1 1 1
2 2 2 2
   
Tuy nhiên trong Pascal biểu thức sau sẽ cho kết quả sai: 
If 3/sqrt(2)=1/sqrt(2)+1/sqrt(2)+1/sqrt(2) then write(‘Dung!’) else 
write(‘sai!’); 
Khi thực hiện vế trái máy tính chỉ tính sai số 1lần, còn vế phải chịu sai 
số 3 lần. Do đó kết quả khi thực hiện là không giống nhau. Đây chỉ là 1 
nguyên nhân khiến cho quá trình tính toán gần đúng trên máy tính thành 
tính toán sai. Để tránh điều này bạn nên tuân thủ theo các qui tắc dưới đây: 
- So sánh bằng nên dùng biểu thức a b   
Const e=0.0001; 
. 
If abs(a-b)<e then write(‘Dung!’) else write(‘sai!’); 
- Quá trình tối ưu tính toán biểu thức của ngôn ngữ có thể làm ảnh hưởng 
đến kết quả của phép toán. Trong Pascal chỉ ép được qua lại các kiểu 
nguyên mà không cho ép từ kiểu thực sang kiểu nguyên và ngược lại. 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
Để chuyển từ kiểu thực sang kiểu nguyên ta dùng hàm Round hoặc 
Trunc 
- Tránh tràn số (đã trình bày ở mục 6) 
II. Một số kinh nghiệm dạy lập trình Pascal: 
1) Có nhiều dạng bài tập: 
Khi dạy lập trình nói chung và Pascal nói riêng, nhiều khi người dạy 
chỉ chú ý tới các bài tập về lập trình mà không nghĩ rằng trong những bước 
đầu để học sinh hiểu bài cần phải đưa ra nhiều dạng bài tập, trong số các 
dạng bài tập đó ở đây ta có thể nêu ra một số dạng như sau: bài tập về viết 
thuật toán, bài tập về đọc hiểu chương trình, bài tập về sửa lỗi chương 
trình, 
1.1 Bài tập về viết thuật toán: 
- Theo định nghĩa trong sách giáo khoa Tin học 10, thuật toán là một 
dãy hữu hạn các thao tác được sắp xếp theo một trình tự xác định, sao 
cho sau khi thực hiện dãy thao tác ấy từ INPUT ta nhận được 
OUTPUT. Nói cách khác, trình bày thuật toán tức là chỉ ra các bước 
cần thực hiện để đi đến kết quả. 
- Việc trình bày thuật toán trước khi viết chương trình là hết sức quan 
trọng. Thuật toán đúng thì chương trình mới có khả năng đúng, còn 
một thuật toán sai chắc chắn là cho một chương trình sai. Tuy nhiên 
đối với phần lớn học sinh lớp 11 thường bỏ qua bước này do tâm lý 
học sinh không thích các loại bài tập như thế. 
- Trong nhiều trường hợp tưởng như không cần thuật toán cụ thể học 
sinh vẫn viết được chương trình. Thực tế thuật toán đó không được 
viết ra nhưng đã hình thành sẵn trong đầu người viết. 
- Với đa số học sinh hiện nay, cần phải dành một lượng thời gian thích 
hợp để rèn luỵên loại bài tập này. Phải làm sao cho việc viết thuật toán 
trở thành kĩ năng để khi các em lập trình trên máy, tuy không cần viết 
thuật toán ra song các em có thể hình dung được thuật toán đó trong 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
đầu. Cần phải tạo cho các em có ý thức khi viết một chương trình 
Pascal là phải tuân thủ theo trình tự sau: 
Bài toán Xây dựng thuật toánViết chương trình 
Ví dụ: Có n hộp có khối lượng khác nhau và một cái cân dĩa. Hãy chỉ 
ra cách cân để tìm được hộp nặng nhất.Với bài toán trong thực tế như trên 
ta có thể phát biểu lại dưới dạng bài toán trong toán học như sau: Cho tập 
hợp A có số phần tử hữu hạn. Tìm phần tử lớn nhất trong tập A nói trên. 
Khi đó ta có thể trình bày thuật toán như sau: 
1. Nếu chỉ có 1 hộp thì đó chính là hộp nặng nhất và kết thúc. 
2. Nếu số hộp n>1 thì 
Chọn 2 hộp bất kì và đặt lên bàn cân. 
Giữ lại hộp nặng hơn và cất hộp nhẹ đi chỗ khác. 
3. Nếu không còn hộp chưa được cân thì chuyển sang bước 5, ngoài ra: 
Chọn một hộp bất kì và để lên dĩa cân còn trống 
Giữ lại hộp nặng hơn, cất hộp nhẹ sang chỗ khác 
4. Trở lại bước 3 
5. Hộp còn lại trên cân là hộp nặng nhất và kết thúc. 
1.2 Bài tập về đọc hiểu chương trình: 
Loại bài tập này sẽ giúp phát triển tư duy, giúp học sinh hiểu bài, 
nhất là khi dạy các cấu trúc lệnh. Đối với dạng bài tập này, giáo viên nên 
hướng dẫn các em thực hiện tuần tự từng lệnh theo từng câu lệnh cụ thể. 
Ví dụ: Cho biết kết quả khi thực hiện chương trình sau: 
Program vd2; 
Uses crt; 
Var i:integer; 
Begin 
Clrscr; 
I:=7; 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
While i>1 do 
Begin 
If (i mod 2)0 then i:=i*3+1 
Else i:=i div 2; 
Writeln(i); 
End; 
Readln; 
End. 
1.3 Bài tập về sửa lỗi chương trình: 
Ví dụ 3: Để tìm số lớn nhất trong 3 số a,b,c được nhập vào từ bàn phím, 
có người đã viết chương trình như sau: 
Program vd3; 
Uses crt; 
Var a,b,c:integer; 
Begin 
Clrscr; 
Write(‘nhap vao 3 so:’); 
Readln(a,b,c); 
If a<b then a:=b 
Else 
 If a<c then a:=c; 
Write(‘So lon nhat la:’,a); 
Readln; 
End. 
Chương trình trên cho đáp số lúc đúng, lúc sai tuỳ thuộc vào a,b,c. Hãy 
giải thích tại sao và sửa lại cho đúng. 
Ta thực hiện chương trình trên với 2 bộ input sau đây: 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
- a=3,b=4,c=5 
a B c a<b a<c 
3 4 5 T (3<4) 
4 
Vậy số lớn nhất là 4 Kết quả sai 
- a=5,b=4,c=7 
a B c a<b a<c 
5 4 7 F (5<4) T (5<7) 
7 
Vậy số lớn nhất là 7 Kết quả đúng 
Chương trình trên thực hiện lúc đúng lúc sai do chương trình mới chỉ so 
sánh 2 số a và b thôi đã đưa ra kết luận. Ta có thể sửa lại chương trình như 
sau: 
Program vd3_1; 
Uses crt; 
Var a,b,c:integer; 
Begin 
Clrscr; 
Write(‘nhap vao 3 so:’); 
Readln(a,b,c); 
If a<b then 
 Begin 
 If b<c then a:=c else a:=b; 
 End 
Else 
 If a<c then a:=c; 
Write(‘So lon nhat la:’,a); 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
Readln; 
End. 
1.4 Bài tập về khai báo biến: 
Ví dụ 4: Trong một chương trình đã chạy tốt, khi thực hiện không có lỗi 
có một số lệnh như sau: 
.. 
Ok:= ‘n’; 
J:=round(sqr(n)); 
If ch= ‘Ok’ then ch:= ‘It is’ + ch; 
.. 
While kt and (i<=j) do 
 Begin 
 Kt:=Not(n mod i=0); 
 X:=1.5*j+i; 
 End; 
Hãy viết phần khai báo biến cho đoạn chương trình trên. 
Với dạng bài tập này, ta căn cứ vào các câu lệnh đã cho để viết phần khai 
báo biến cho chương trình trên như sau: 
Var n,i,j:integer; 
 X:real; 
 Kt:boolean; 
 ok:char;ch:string; 
Tuy nhiên ta cũng có nhiều cách để khai báo biến ví dụ biến ok có thể 
thuộc kiểu string; j có thể thuộc kiểu real, 
2) Trình bày thuật toán, yêu cầu học sinh viết chương trình theo đúng 
thuật toán đó: 
Một bài toán có thể có nhiều cách giải khác nhau ứng với mỗi cách giải ta 
có một thuật toán. Để giúp học sinh có khả năng nhanh chóng nắm được ý 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
tưởng của người khác cần luỵên cho các em biết giải bài toán theo một thuật 
toán đã được trao đổi. Khả năng hiểu được nhanh ý tưởng của người khác 
cũng chính là yêu cầu trong hoạt động nhóm. Phát triển khả năng này là phát 
triển một phẩm chất tư duy quí báu để các em biết hợp tác trong công việc, 
một trong những yêu cầu của người lao động, sáng tạo trong thời đại mới, thời 
đại mà một sản phẩm là sự kết tinh lao động của nhiều người. 
Ví dụ 5: Lập chương trình cắt bỏ các kí tự trống thừa của một xâu cho 
trước. Hãy viết chương trình theo thuật toán sau: 
- Bước 1: i:=1;Tword:= ‘’;XauM:= ‘’; 
- Bước 2: Kiểm tra xau[i] ‘ ’. nếu đúng thì đến bước 3, sai đến bước 5. 
- Bước 3: Tword:=Tword+xau[i] 
- Bước 4: Kiểm tra i<=length(xau). Đúng thì tăng i lên 1 và quay lại bước 2; 
sai thì đến bước 8. 
- Bước 5: kiểm tra Tword ‘’. Đúng thì xauM:=xauM+Tword+ ‘ ’ ; gán 
Tword= ‘’ và quay lại bước 4. Sai thì chuyển đến bước 6. 
- Bước 6: Kiểm tra Tword ‘’. Đúng thì gán xauM:=xauM+Tword; sai thì 
xoá kí tự trống ở vị trí length(xauM) của xauM. 
- Bước 7: gán xau:=xauM; 
- Bước 8: kết thúc. 
Chương trình có thể được viết như sau: 
Program vd5; 
Uses crt; 
Var xau, xauM,Tword:string; 
I:byte; 
Begin 
Wrire(‘nhap vao mot xau ki tu’);readln(xau); 
xauM:= ‘’;Tword:= ‘’; 
for i:=1 to length(xau) do 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
if xau[i] ‘ ’ then Tword:=Tword+xau[i]; 
else 
begin 
if Tword ‘’ then xauM:=xauM+Tword+ ‘ ’; 
Tword:= ‘’; 
End; 
If Tword ‘’ then xauM:=xauM+Tword 
Else xau:=xauM; 
Write(‘Xau sau khi xoa cac ki tu trang thua la:’,xau); 
Readln; 
End. 
Tuy nhiên bài toán trên ngoài cách giải trên ta có thể sử dụng thuật toán khác 
để giải. Thuật toán như sau: 
- bước 1: Xoá các kí tự trong thừa ở đầu. 
Sử dụng vòng lặp while: while xau[1]= ‘ ’ do delete(xau,1,1); 
- Bước 2: Xoá các kí tự trống ở cuối. 
Sử dụng vòng lặp while: while xau[length(xau)]= ‘ ’ do 
delete(xau,length(xau),1); 
- bước 3: xoá các kí tự trống thừa giữa các từ. 
Kiểm tra 2 kí tự liền kề nhau có hơn 1 kí tự trống thì xoá kí tự trống. 
While pos( ‘ ’,xau)0 do delete(xau,pos( ‘ ’,xau),1); 
Học sinh có thể viết chương trình theo thuật toán 2. 
3) Giải bài toán trong một trường hợp riêng, yêu cầu học sinh phát hiện 
thiếu sót để từ đó hoàn thiện chương trình: 
Ví dụ 6: Viết chương trình đếm và in ra các số trong 1 xâu đã cho. 
Cho đoạn chương trình giải quyết công việc trên như sau: 
I:=1; dem:=0; 
While i<=length(xau) do 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
Begin 
If (xau[i]>= ‘0’) and (xau[i]<= ‘9’) then 
Begin 
xauM:= ‘’; 
while (xau[i]>= ‘0’) and (xau[i]<= ‘9’) do 
begin 
xauM:=xauM+xau[i]; 
i:=i+1; 
end; 
dem:=dem+1; 
val(xauM,a[dem],n); 
i:=i-1; 
End; 
I:=i+1; 
End; 
Write(‘xau co ’,dem, ‘ so la:’); 
For i:=1 to dem-1 do write(a[i], ‘,’); 
Write(a[dem]); 
Đối với bài tập này, giáo viên yêu cầu nhận xét chương trình đã thực hiện 
đúng hay chưa, có đúng đối với tất cả các trường hợp hay không? 
Học sinh có thể phát hiện chương trình chỉ đúng với xâu chứa các số thông 
thường, còn nếu xâu chứa số thực thị chương trình chưa cho kết quả đúng. 
Từ nhận xét đó giáo viên hướng dẫn các em bổ sung và chỉnh sửa lại 
chương trình. 
4) Phân chia một bài toán thành nhiều bài toán nhỏ: 
Trong thực tế. chúng ta thường gặp những vấn đề lớn mà với sức của một 
người thì không thể giải quyết được. khi gặp những vấn đề như vậy, ta thường 
nhờ bạn bè, người thân giúp một tay, mỗi người lo một phần việc.Khi giải 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
một bài toán, ta thường chia bài toán lớn ban đầu thành nhiều bài toán con để 
việc giải bài toán ban đầu trở nên dễ dàng hơn,  Và như vậy, khi cần giải 
quyết một vấn đề nào đó bằng máy tính, để viết một chương trình phức tạp ta 
có thể viết từng phần chương trình giải quyết từng vấn đề nhỏ. 
Như vậy, việc phân chia một bài toán thành nhiều bài toán nhỏ sẽ giúp 
cho việc giải quyết bài toán mạch lạc, vịêc kiểm tra sai sót thuận tiện, có thể 
thấy kết quả ở từng bước và có thể điều chỉnh kịp thời. 
5) Sửa lỗi chương trình: 
Trong dạy lập trình Pascal việc giúp học sinh nhận ra lỗi sai và cách sửa 
các lỗi đó là rất cần thiết vàquan trọng. Để có thể sửa lỗi nhanh chóng cần có 
sự tích luỹ kinh nghiệm những lỗi thường hay gặp 
III. Một số bài tập tham khảo: 
Bài 1. Hệ đếm 
Trong một cuộc truy tìm một xe ôtô chở hàng lậu, nguồn tin đầu tiên cho 
biết: số của biển xe là số có 3 chữ số đối xứng. 
 ( Một số có n chữ số trong một hệ đếm nào đó được gọi là đối xứng nếu chữ 
số thứ 1 giống với chữ số thứ n, chữ số thứ 2 giống với chữ số thứ n - 1, ... ). 
 Sau đó cảnh sát nhận được thêm thông tin: số biển số là một số nguyên 
tố. Cảnh sát dựa vào dự đoán của một chuyên gia tin học đưa ra sau khi phân 
tích các nguồn tin và xác định tập các số có thể là số của biển số: biển số nếu 
viết trong hệ nhị phân cũng là một số đối xứng. Nhờ vậy mà cảnh sát đã bắt 
đúng đối tượng. Hãy cho biết các số mà chuyên gia tin học đã xác định mà số 
biển xe mà ông ta đã dự đoán đúng. 
Ý tưởng: 
Có thể có nhiều cách giải khác nhau nhưng tất cả đều cần phải giải quyết các 
vấn đề: 
- Kiểm tra xem một số có là số nguyên tố hay không? 
- Tìm dạng biểu diễn nhị phân của một số. 
- Kiểm tra một số có là đối xứng không? 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
- Chọn các số đối xứng (trong hệ thập phân) thích hợp để kiểm tra. 
Chương trình: 
PROGRAM BienSo; 
Uses crt; 
Var m,i,j,k,n,l:integer; 
 a,b: array[1..14] of integer; 
Procedure ChuyenMa(i:integer); 
 Begin 
 i:=0; 
 while i0 do 
 begin 
 i:=i+1; 
 a[i]:=i mod 2; 
 i:=i div 2; 
 end; 
 End; 
 Function NgTo(i:integer):boolean; 
 var b:boolean; j:integer; 
 Begin 
 b:=true; j:=1; 
 while (j<trunc(sqrt(i))) and b do 
 begin 
 j:=j+1; 
 if i mod j = 0 then b:=false; 
 end; 
 ngto:=b; 
 End; 
 Function DoiXung:boolean; 
Đề tài: “Một số lưu ý khi dạy lập trình Pascal cho học sinh lớp 11” 
 Giáo viên: Thái Thị HoaLý 
 var b:boolean; 
 j:integer; 
Begin 
 b:=true; 
 i:=1; 
 while (i<=l div 2) and b do 
 begin 
 if a[i]a[l-i+1] then b:=false 
 else i: