Chuyên đề Dạy học hợp tác trong nhóm để nâng cao hứng thú học sinh tìm hiểu về tự nhiên của môn Tự nhiên và xã hội Lớp 2

dẫn HS biết cách quan sát, nêu thắc mắc, tìm tòi, phát hiện những kiến thức mới về tự nhiên và xã hội phù hợp với lứa tuổi của các em.
GV cũng cần tăng cường tổ chức những hoạt động thực hành để HS biết cách thực hiện những hành vi có lợi cho sức khỏe của bản thân, gia đình và cộng đồng.
Sau đây là những gợi ý cụ thể về việc áp dụng một số phương pháp dạy – học trong nhóm để nâng cao hứng thú học sinh tìm hiểu về tự nhiên.
1. Phương pháp quan sát:
Phương pháp quan sát được vận dụng trong môn TN&XH như thế nào?
Phương pháp quan sát được sử dụng phổ biến trong các tiết học môn TN&XH. HS quan sát chủ yếu là để nhận biết hình dạng, đặc điểm bên ngoài của cơ thể người, của một số cây xanh, một số động vật; hoặc để nhận biết các hiện tượng đang diễn ra trong môi trường tự nhiên, trong cuộc sống hằng ngày.
Mục tiêu quan sát phải đơn giản, phù hợp với đặc điểm nhận thưc và tư duy hình tượng của HS. Trong quá trình quan sát, GV cần đặt ra các câu hỏi ngắn và rõ ràng để hướng dẫn HS tập trung vào các kiến thức cần tìm kiếm.
GV có thể tổ chức cho HS quan sát ở trong lớp hay ngoài lớp (sân trường, vườn trường, các địa điểm xung quanh trường)
Với thực vật, GV cần tổ chức cho HS quan sát các cây trồng trong sân trường, vườn trường hay trên đường phố Khi không có điều kiện tiếp xúc với vật thật thì GV nên cho các em quan sát tranh ảnh, mô hình Khi học về một số động vật, về cơ thể người hay về cuộc sống xã hội, GV nên phối hợp hướng dẫn HS quán sát các con vật thật, quan sát chính cơ thể các em và cuộc sống xung quang lẫn tranh ảnh hoặc sơ đồ. Khi quan sát vật thật, cuộc sống thật, HS hình thành được những biểu tượng sinh động, còn tranh ảnh hay sơ đồ thể hiện được sự vật, hiện tượng ở trạng thái tĩnh với sự khái quát cao. Điều đó rất có lợi cho sự phát triển tư duy của HS.
Có thể tổ chức cho HS quan sát cá nhân, quan sát theo nhóm hay cả lớp tùy theo số đồ dùng học tập có được hoặc khả năng quản lí của GV và kĩ năng tự quản, làm việc hợp tác nhóm của HS (nhất là khi cho HS học ngoài lớp).
GV cần chỉ dẫn cho HS sử dụng nhiều giác quan để tri giác (mắt nhìn, tai nghe, tay sờ, mũi ngửi), để cảm nhận một cách đầy đủ các sự vật và hiện tượng. 
2. Dạy - học hợp tác trong nhóm:
a. Tại sao tổ chức cho HS học theo nhóm lại quan trọng?
Việc tổ chức cho HS học tập theo nhóm là quan trọng kể cả HS mới bắt đầu vào lớp 1 bởi nhiều lí do. Trước hết, nó cho phép HS có nhiều cơ hội hơn để diễn đạt và khám phá ý tưởng của chúng, mở rộng suy nghĩ, hiểu biết và rèn luyện kĩ năng nói. Học tập theo nhóm tạo HS có cơ hội để học hỏi từ các bạn, phát huy vai trò trách nhiệm, điều đó làm phát triển những kĩ năng xã hội và hình thành tính cách của trẻ.
b. Tổ chức cho HS học theo nhóm như thế nào?
Một bài học của môn TNXH thường được chia thành 3 giai đoạn chính
+ Giới thiệu bài.
+ Phát triển bài (có từ 2 – 3 hoạt động).
+ kết luận (củng cố).
Có 4 cách tổ chức cho HS học tập được sử dụng trong bài học của nôn TNXH:
+ Từng cá nhân.
+ Theo cặp.
+ Theo nhóm nhỏ từ 3 đến nhiều nhất 6 HS.
+ Cả lớp.
- GV cần biết chia nhóm, thay đổi HS trong nhóm một cách ngẫu nhiên hoặc chia nhóm theo sở thích hoặc theo trình độ, bởi vì HS cần có cơ hội để tham gia vào các nhóm khác nhau với các bạn khác nhau trong lớp để chia sẻ kinh nghiệm với các bạn.
c. Dạy - học hợp tác theo nhóm bao gồm những bước nào?
Dạy - học hợp tác trong nhóm bao gồm các bước sau:
- Chuẩn bị: vật thật.
+ Tổ chức các nhóm 2 hoặc nhóm 4 đôi khi sử dụng nhóm 6, 8.
+ Giao nhiệm vụ cho từng nhóm cụ thể tới từng HS trong nhóm.
 - Nhóm trưởng điều hành chung.
 - Thư kí ghi chép nội dung.
 - Các thành viên tham gia tích cực.
+ Hướng dẫn cách làm việc của nhóm (có thể thông qua việc bồi dưỡng các nhóm trưởng).
Qua việc giao nhiệm vụ trên tất cả các em đều được hoạt động tích cực.
- Làm việc theo nhóm
+ Từng cá nhân làm việc độc lập, theo sự phân công của nhóm. Ví dụ: Các cá nhân phải quan sát kĩ một bức tranh, một mẫu hay thực hiện một nhiệm vụ nào đó.
(Bước này có thể không xảy ra. Các thành viên trong nhóm có thể cùng làm việc chung hoặc thảo luận nhóm luôn).
+ Tập hợp các kết quả làm việc của từng cá nhân để thành sản phẩm chung của nhóm hoặc thảo luận về những gì từng cá nhân đã quan sát được. Việc thảo luận nhóm phải thực sự có sự tham gia của mọi thành viên, thể hiện:
- Các em phải được nói với nhau nhằm sự chủ động, tự tin khi phát biểu trước đám đông.
- Nghe lẫn nhau để học sinh cùng nhau đánh giá.
- Đáp lại điều bạn khác nói HS được rèn kĩ năng nói tốt.
- Đưa ra ý kiến riêng của mình HS có lập trường vững vàng trong cuộc sống.
+ Các nhóm có thể đi lại trong lớp để quan sát kết quả của nhóm bạn. Các hoạt động này giúp HS học tập kinh nghiệm lẫn nhau giữa các nhóm. (Bước này có thể không xảy ra khi GV chuyển sang làm việc chung cả lớp luôn).
+ Trong quá trình các nhóm hoạt động GV cần theo dõi và hướng dẫn, uốn nắn kịp thời.
- Làm việc chung cả lớp.
+ Đại diện các nhóm lần lượt báo cáo kết quả.
+ Các nhóm khác bổ sung, góp ý
+ GV kết luận.
Ví dụ:
Dạy bài: Một số loài cây sống dưới nước – bài 26 TN&XH lớp 2 có thể sử dụng nhiều phương pháp phối hợp như: quan sát, thảo luận.
* Bước 1: GV giao nhiệm vụ, tổ chức hướng dẫn cho HS quan sát
- GV nêu mục đích quan sát tranh hoặc vật thật các em đã sưu tầm được và trả lời: Bạn thường nhìn thấy cây mọc ở đâu? Cây này có hoa không? Hoa của nó thường có màu gì? Cây này được dùng để làm gì? Cây này sống trôi nổi trên mặt nước hay cây có rễ bám vào bùn đất?...
* Bước 2: Tổ chức cho HS quan sát theo nhóm 2 hoặc 4 Tất cả các nhóm có nội dung thảo luận như nhau. Tất cả các thành viên trong nhóm đều tham gia. Đại diện nhóm báo cáo kết quả.
* Bước 3: Tổ chức cho HS báo cáo kết quả quan sát.
Những điểm cần lưu ý khi sử dụng phương pháp này là:
- Thảo luận tránh làm hình thức chỉ có cá nhân nhóm trưởng tham gia.
- GV bao quát được lớp học tránh lộn xộn khi thảo luận.
Qua phương pháp trên GV cần chỉ dẫn cho HS biết vai trò, công việc của từng em trong nhóm một cách rõ ràng, cặn kẽ chi tiết; từ nhóm trưởng đến các thành viên, ai cũng có thể nhắc lại nhiệm vụ mình sẽ phải làm gì trước khi nhóm bắt đầu làm việc. Có như vậy các nhóm mới hoạt động tốt.
III. BÀI SOẠN MINH HỌA
Môn: Tự nhiên và Xã hội
Bài 26: Một số loài cây sống dưới nước
I. Mục tiêu:
Kiến thức:
- Nói tên và nêu lợi ích của một số cây sống dưới nước.
- Phân biệt được nhóm cây sống trôi nổi trên mặt nước và nhóm cây có rễ bám sâu vào bùn ở đáy nước.
Kĩ năng:
- Hình thành kĩ năng quan sát, nhận xét, mô tả.
Thái độ:
- Thích sưu tầm và bảo vệ các loài cây. Bảo vệ môi trường nước cho cây sống.
II. Đồ dùng dạy học:
- Máy tính và màn hình trình chiếu
- GV: Tranh vẽ trong SGK trang 54, 55. 
- Phiếu hướng dẫn học sinh quan sát.
- Sưu tầm tranh ảnh một số cây sống dưới nước.
- Một số đồ dùng để học sinh chơi trò chơi.
- HS: Sưu tầm vật thật: các cây sen, súng, rong, bèo, lục bình, rau rút và một số cây sống dưới nước khác dễ kiếm ở địa phương.
Sưu tầm tranh ảnh một số cây sống dưới nước.
Giấy khổ to, hồ dán.
III. Hoạt động dạy - học:
Hoạt động của giáo viên (GV)
Hoạt động của học sinh (HS)
1. Ổn định tổ chức
- GV yêu cầu HS hát tập thể.
2. Bài cũ
- GV nêu câu hỏi:
+ Kể tên một số cây sống trên cạn và nêu ích lợi của chúng
3. Bài mới 
- Bài học ngày hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về một số loài cây sống dưới nước và lợi ích của chúng nhé!
HOẠT ĐỘNG 1: Quan sát tranh và trả lời câu hỏi.
* Mục tiêu:
+ Nói và nêu ích lợi của một số loài cây sống dưới nước
+ Nhận biết được nhóm cây sống trôi nổi trên mặt nước và nhóm cây có rễ bám sâu vào bùn dưới đáy nước.
* Cách tiến hành
Bước 1: Làm việc cá nhân.
- GV yêu cầu HS quan sát tranh và trả lời câu hỏi trong hình .
 - GV gọi một số HS lần lượt chỉ và nói tên những cây sống dưới nước được giới thiệu trong sách. Mỗi HS chỉ nói tên một cây.
Bước 2: Làm việc nhóm
+Gợi ý hs quan sát, trả lời theo câu hỏi:
 Bạn thường nhìn thấy cây này mọc ở đâu?
+ Cây này có hoa không? Hoa của nó thường có màu gì?
+ Cây này được dùng để làm gì?
 GV chốt ý đúng và giới thiệu thêm về đặc điểm,ích lợi của mỗi loại cây trong hình 
- GV đặt câu hỏi cho cả lớp cùng suy nghĩ: Đố các em trong số những cây được giới thiệu trong SGK cây nào sống trôi nổi trên mặt nước, cây nào có rễ cắm sâu xuống bùn dưới đáy ao, hồ?
- GV Chốt nội dung: Trong số những cây được giới thiệu trong SGK các cây: lục bình, rong sống trôi nổi trên mặt nước; cây sen có rễ dài cắm sâu xuống bùn dưới đáy ao, hồ. Cây sen có cuống lá và cuống hoa mọc dài ra đưa lá và hoa vươn lên trên mặt nước.
- Mỗi cây sống dưới nước đều có ích lợi riêng: cây bèo,cây rong làm thức ăn cho vật nuôi, cây sen dùng làm cảnh, làm thuốc và thức ăn.
HOẠT ĐỘNG 2: Làm việc với vật thật và tranh ảnh sưu tầm được.
*Mục tiêu
- Hình thành kĩ năng quan sát, nhận xét mô tả.
- Thích sưu tầm và bảo vệ các loài cây.
*Cách tiến hành
Bước 1: Làm việc theo nhóm.
GV Chia nhóm phân công nhóm trưởng chỉ đạo.
- GV yêu cầu các nhóm đem những cây thật và các tranh ảnh đã sưu tầm được ra để cùng quan sát và phân loại các cây dựa vào phiếu hướng dẫn quan sát dưới đây:
PHIẾU HƯỚNG DẪN QUAN SÁT
Tên cây?
Đó là loại cây sống trôi nổi trên mặt nước hay cây có rễ bám vào bùn dưới đáy ao hồ?
Tìm ra đặc điểm giúp cây này sống trôi nổi hoặc đặc điểm giúp cây mọc dưới đáy ao hồ?
Ích lợi của cây đó.
Bước 2: Làm việc cả lớp
- Đại diện các nhóm lên giới thiệu các cây sống dưới nước nhóm đã sưu tầm và phân loại thành hai nhóm như đã hướng dẫn ở trên. 
Giáo viên cho HS nhận xét.
- GV nhận xét từng nhóm trình bày. 
* Gv chốt KT và liên hệ thực tế giáo dục HS: Trong các loài cây sống dưới nước, Có loài sống trôi nổi trên mặt nước, có loài rễ và thân cắm sâu xuốn