Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp dạy môn tập đọc nhạc

uỷ ban nhân dân huyện Tĩnh Gia 
phòng giáo dục 
==== * * * ====
`
Sáng kiến kinh nghiệm
phương pháp dạy môn tập đọc nhạc
=== * * * ===
Họ và tên: Lê Thị Chung
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS Bình MInh - Tĩnh Gia 
SKKN thuộc môn: Âm nhạc
SKKN thuộc Năm học: 2006-2007
A/- Đặt vấn đề:
I- Phần mở đầu:
	Âm nhạc trong xã hội chúng ta được nuôi dưỡng bằng cội nguồn vĩ đại của nền văn hoá dân gian của các dân tộc Việt Nam từ xã hội xưa, cho đến nay âm nhạc đã là món ăn tinh thần không thể thiếu được trong cuộc sống hàng ngày đối với mỗi người dân chúng ta. Ngày nay, với sự phát triển đi lên của nền văn minh nhân loại thì âm nhạc không thể thiếu được. Xuất phát từ những yếu tố trên mà trong những năm gần đây Bộ Giáo dục đã quan tâm, hướng dẫn, chỉ đạo các cấp từ Trung ương đến địa phương phải thực hiện tốt công tác cải cách giáo dục (theo Nghị quyết TW2). Trong đó việc phổ cập các môn học như: Môn Âm nhạc đưa vào chương trình chính khoá, với mục đích giáo dục cho học sinh. Giáo dục âm nhạc là bộ phận không thể thiếu được trong nhà trường phổ thông cơ sở. Nó góp phần lớn trong việc giáo dục cho học sinh cảm thụ được cái hay, cái đẹp của cuộc sống, nó giúp các em phát triển về mọi mặt: Đức - Trí - Thể - Mỹ đã đáp ứng được yêu cầu thực tiễn của nền giáo dục Việt Nam.
	Bộ môn âm nhạc dạy cho khối 6 gồm 3 phần môn chính:
	+ Học hát.
	+ Tập đọc nhạc.
	+ Âm nhạc thường thức.
	Trong đó, lấy học hát làm trung tâm, tập đọc nhạc làm cơ sở, âm nhạc thường thức nâng cao hiểu biết về âm nhạc cho học sinh.
	- Phân môn Tập đọc nhạc là vị trí quan trọng trong việc học nhạc tất cả tâm tư, tình cảm, những âm thanh cao thấp đều được biểu hiện qua các hình nốt nhạc, các ký hiệu âm nhạc. Ví vậy muốn hiểu được cái hay, cái đẹp của âm nhạc, muốn hát một bài hoặc trên một bản nhạc đều nhờ vào sự hỗ trợ của tập đọc nhạc đối với học sinh phổ thông. Tập đọc nhạc giúp các em nhanh chóng làm quen với nốt nhạc, các ký hiệu âm nhạc. Giúp các em hát đúng không bị phô, chênh. Ngoài ra, tập đọc nhạc luyện cho các em có được một đôi tai thính, nhạy bén trong công việc phân biệt được độ cao, thấp của âm thanh một cách nhuần nhuyễn. Giúp các em cảm thụ được các điều tinh tế trong âm nhạc cũng như trong thực tiễn của cuộc sống.
	II- Thực trạng của vấn đề nghiên cứu:
	1- Thực trạng:
	a) Thuận lợi: 
Trường trung học cơ sở Bình Minh là một trường nằm ở khu trung tâm văn hoá, đây là một trường có đội ngũ giáo viên yêu nghề, giảng dạy có chất lượng. Có các em học sinh chăm học hiếu học, bên cạnh đó còn được sự quan tâm tích cực của Đảng bộ xã Bình Minh cũng như của Phòng Giáo dục huyện. Đã tạo mọi điều kiện cấp phương tiện dạy học cho trường để phục vụ trong giảng dạy cũng như học tập của trường. Riêng phân môn Âm nhạc đã được Phòng Giáo dục cấp đàn và một số tranh phục vụ cho môn học. Các em thích học và yêu môn âm nhạc nói chung cũng như các môn học khác nói riêng.
	b) Khó khăn:
	Trực tiếp giảng dạy môn Âm nhạc ở trường trung học cơ sở Bình Minh và được thâm nhập ở một số trường trung học cơ sở nói chung và khối 6 nói riêng về phân môn tập đọc nhạc. Bản thân thấy rõ thực trạng của môn âm nhạc phần tập đọc nhạc đối với các em còn hạn chế và có nhiều bất cập. Đặc biệt là ở lớp 6 các em mới bắt đầu làm quen với phân môn tập đọc nhạc. Đây là một điều hoàn toàn mới và khó đối với các em vì các em chưa có kiến thức đặt nền móng, làm tiền đề đặc biệt là khả năng vận dụng vào thực tiễn. Hơn nữa các em chủ yếu là học sinh vùng nông thôn sông nước.
	2- Kết quả, hiệu quả của thực trạng trên:
	Trong những năm học giảng dạy môn Âm nhạc ở trường trung học cơ sở Bình Minh ở những năm gần đây kết quả chất lượng của bộ môn như sau:
Bảng số liệu thống kê chất lượng
Học sinh lớp 6
Năm học
Học hát
Âm nhạc thường thức
Tập đọc nhạc
Trung bình trở lên
Khá giỏi
Trung bình trở lên
Khá giỏi
Trung bình trở lên
Khá giỏi
2003-2004
40%
60%
40%
60%
70%
30%
2004-2005
35%
65%
35%
65%
60%
40%
	Từ thực trạng trên để nâng cao chất lượng phân môn tập đọc nhạc trong môn Âm nhạc tôi mạnh dạn đưa ra phương pháp dạy tập đọc nhạc nhằm nâng cao hiệu quả tốt hơn có chất lượng cao hơn.
B- Giải quyết vấn đề:
	I- Cơ sở lý luận thực tiễn:
	Âm nhạc là một trong những phương tiện thực hiện nhiệm vụ giáo dục thẩm mỹ cho từng học sinh, tạo cơ sở hình thành nhân cách con người Việt Nam. Việc dạy âm nhạc được hình thành trên cơ sở lý luận và thực tiễn.
	1- Tính tư tưởng:
	Thông qua phần tập đọc nhạc rèn luyện cho học sinh tính kiên nhẫn, thói quan chuẩn xác trong công việc. Giúp các em hình thành tình yêu thiên nhiên, đất nước, con người. Qua đó các em nhận thức đúng đắn lý tưởng nhân sinh cách mạng và rộng rãi hơn nữa là con đường khoa học mà các em đang vươn tới, giúp các em tin vào cuộc sống hiện tại và tương lại của mình. Mỗi bài tập đọc nhạc giúp ta giáo dục các em về mặt gì? Theo chủ đề gì? đó là điều người giáo viên cần phải làm.
	2- Tính nghề thuật:
	Tập đọc nhạc sẽ hình thành cho các em tính thẩm mỹ âm nhạc được kết cấu chặt chẽ của âm nhạc. Bài tập đọc nhạc có bố cục hoàn chỉnh, kết cấu vuông vắn, giai điệu hấp dẫn, mượt mà, vui tươi, nhí nhảnh, điều đó sẽ gợi cho khả năng cảm thụ và thể hiện nghệ thuật âm nhạc, tình cảm đạo đức và niềm tin vào cuộc sống.
	3- Tính khoa học:
	Tập đọc nhạc giúp các em học tập chính xác các bản nhạc hoặc hát đúng một bài hát, giáo viên hướng dẫn các em tập đọc nhạc từ đơn giản đến phức tạp. Với mỗi bài tập đọc nhạc cần đạt những yêu cầu cụ thể để giải quyết tiết tấu hoặc đọ cao - bài tập đọc nhạc phải phối hợp với nhận thức của học sinh.
	4- Tính dân tộc:
	Trong các bài tập đọc nhạc và bài hát, ta phải chú trọng đến bài hát mang nhiều bản sắc dân tộc, khắc sâu các em những làn điều dân ca, những câu hò, tiếng ru, điệu lý ... giáo dục cho các em lòng tự hào dân tộc, tình yêu quê hương đất nước, con người Việt Nam.
	* Tóm lại:
	Giáo dục âm nhạc trong nhà trường phổ thông "không phải là đào tạo nhạc sĩ mà trước hết là giáo dục con người phát triển toàn diện".
	II- Các giải pháp và biện pháp tổ chức thực hiện:
	Muốn học tốt phần tập đọc nhạc phải tập và đọc thực hành nhiều lần thông qua thực hành để dạy lý thuyết, phải phân bố thời gian trên lớp hợp lý và khoa học. Để tạo điều kiện cho tất cả các em học sinh được nghe đàn và nhìn luyện tập nhiều lần, để tiết kiệm thời gian phải tận dụng triệt để sách giáo khoa, bảng phụ ở trên lớp. Những nội dung cơ bản và chỗ khó giáo viên cho học sinh đọc và nhấn mạnh nhiều lền để ghi nhớ. Với phân môn tập đọc nhạc nếu học sinh không có sách giáo khoa sẽ ảnh hưởng nhiều đến tiết dạy và học sinh mất nhiều thời gian để ghi chép bài, không đảm bảo thời gian cho tiết học. Vì vậy, cần có đủ sách giáo khoa cho môn học này.
	Trong từng tiết học giáo viên phải gây được hứng thú cho học sinh học tập từng bài tập đọc nhạc. Dẫn dắt các em vào thế giới kỳ diệu của âm thanh, muốn vậy tập đọc nhạc phải có giai điệu hay, mượt mà, tình cảm. Vừa với khả năng của học sinh thì mói học tốt được.
	Tập đọc nhạc là sự giải mã đồng thời một loại hệ thống ký hiệu Âm nhạc như:
	- Nhận dạng khuông nhạc và nhớ tên dóng và khe.
	- Xác định tên nốt nhạc trên khuông có khoá.
	- Đọc đúng tương quan, cao độ, cường độ và sắc thái, giai điệu đã cho.
	- Thực hiện một loại ký hiệu, giải mã này là một yêu cầu khó khăn đối với học sinh phổ thông.
	Để giúp học sinh đọc được một cách dễ dàng, tôi đã đàn cho học sinh nghe nhiều lần và hướng dẫn kỹ năng đọc từng loại ký hiệu trước và đọc nhiều lần những chỗ khó.
	Sau đây là một số giải pháp và biện pháp thực hiện trong quá trình giảng dạy:
	1- Học sinh nhận dạng khuông nhạc, khoá son, nắm chắc nguyên tắc sắp xếp lần lượt khuông nhạc và vị trí các nốt trên khuông:
	Để thực hiện tốt giải pháp trên người giáo viên cần phải thực hiện như sau:
	a) Giới thiệu khuông nhạc:
Khe
Dòng kẻ
	Khuông nhạc gồm có: 5 dòng kẻ song song nằm ngang, đều nhau tạo thành 4 khe xen kẽ tính thứ tự từ dưới lên trên.
	- Giáo viên kẻ mẫu lên bàng và đánh dấu các dòng kẻ thứ tự từ dưới lên trên. Nhưng khi kẻ khuông nhạc lại kẻ từ trên xuống dưới.
	- Ngoài 5 dòng và 4 khe khuông nhạc có các dòng kẻ và khe kẻ phụ dưới dòng và khe kẻ phụ trên.
 Dòng kẻ và khe kẻ phụ trên
Khe
Dòng kẻ
 Dòng kẻ và khe kẻ phụ dưới
	- Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc và nhận biết dòng và khe, dòng và khe kẻ phụ dưới, dòng và khe kẻ phụ trên.
	- Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập ở nhà.
	b) Giới thiệu khoá son:
	Trên mỗi khuông nhạc, ở đầu khuông nhạc bao giờ cũng được viết một loại khoá nhạc. Trong âm nhạc có 3 loại khoá: Khoá pha; khoá son; khoá đô. Hôm nay chúng ta làm quen với khoá son.
	Giáo viên kẻ khuông nhạc:
	- Giáo viên cho học sinh nhắc lại lần lượt vị trí dòng và khe, sau đó giáo viên hỏi học sinh dòng kẻ thứ hai được tính từ dưới lên hay từ trên xuống. Học sinh trả lời song, giáo viên đánh dấu bằng một dấu chấm đậm vào dòng kẻ thứ hai sát đầu khuông nhạc, sau đó giới thiệu về nguyên tắc viết khoá son.
	* Nguyên tắc viết khoá son:
	Dấu chấm bắt đầu từ dòng kẻ thứ hai của khuông nhạc viết vòng lên dòng thứ ba rồi vòng xuống dòng thứ hai, sau đó vòng sang trái kéo dần lên qua dòng kẻ thứ năm rồi vòng lại theo đường khuyết rồi kéo một đường thẳng xuống qua dòng kẻ thứ nhất rồi móc sang trái.
	Giáo viên vừa viết lên bảng vừa nhắc lại trình tự từng bước viết khoá son.
	- Giáo viên hướng dẫn học sinh tập viết, vừa hướng dẫn vừa nhắc lại trình tự viết khoá son.
	2- Học sinh biết được vị trí các nốt nhạc trên khuông: (Cách viết các hình nốt nhạc trên khuông).
	Biện pháp tổ chức thực hiện như sau:
	* Giáo viên giới thiệu nguyên tắc sắp xếp các nốt nhạc trên khuông.
	+ Các nốt nhạc nằm ở khe thứ hai trở xuống đuôi nốt nhạc thường quay lên.
VD:
(Từ nốt đồ trở xuống tên nốt nhạc mang thanh huyền)
	+ Các nốt nhạc nằm ở dòng ke thứ ba đuôi nốt nhạc có thể quay lên hoặc quay xuống.
VD:
	* Các nốt nhạc nằm ở khe thứ ba trở lên đuôi nốt nhạc thường quay xuống.
(Và nốt nhạc mang thanh sắc)
VD:
	- Giáo viên hướng dẫn học sinh rèn luyện kỹ năng nói và đọc tên nốt nhạc trên khuông khoá son theo que chỉ của giáo viên (từ chậm đến nhanh, từ dưới lên trên và ngược lại).
	- Giáo viên hướng dẫn học sinh tập chuyển chữ nốt nhạc và tiết tấu trên khuông nhạc, tự vạch nhịp theo từng nhịp đã học. Học sinh tập chép lại các bài tập đọc nhạc (chép nhạc và ghi tên nốt nhạc). Cách này giúp họch sinh làm bài tập ở nhà để nhớ tên nốt nhạc, các loại nốt nhạc đã học trên khuông rất tốt.
	3- Học sinh tập đọc và gõ tiết tấu:
	Biện pháp tổ chức thực hiện như sau: 
	Trong bài tập đọc nhạc sau khi học sinh nghe đàn để đọc cao độ song giáo viên hướng dẫn học sinh tập đọc và gõ tiết tấu theo nhịp của bài tập đọc nhạc.
	VD:
	- Nhịp 2/4 có hai phách trong một ô nhịp giá trị mỗi pháp bằng một nốt đen, phách thứ nhất là phách mạnh, phách thứ hai là phách nhẹ.
	- Nhịp 3/4 có ba phách trong một ô nhịp giá trị mỗi phách bằng một nốt đen, phách thứ nhất là phách mạnh, hai phách sau là phách nhẹ.
	4- Học sinh tập đọc nghe tiết tấu:
	Biện pháp tổ chức thực hiện như sau:
	Trong phân môn tập đọc nhạc, đọc tiết tấu còn liên quan mật thiết đến cả việc nghe âm hình tiết tấu. Với ba hình thức: Đọc, nghe và gõ tiết tấu. Trong các tiết tập đọc nhạc tôi thường cho các em nghe các âm hình tiết tấu ứng với từng loại nhịp để rèn luyện kỹ năng phân biệt độ dài ngắn trong các âm hình tiết tấu.
	- Giáo viên vỗ bằng tay hoặc gõ bằng thước từng tiết tấu ứng với từng loại nhịp đã học. Đối với học sinh trường tôi mang đặc điểm vùng sông nước các em không có điều kiện như học sinh ở Thị trấn mua được thanh gõ phách mà tôi khuyến khích các em dùng những vỏ con ngao để gõ phách và tiết tấu. Âm thanh nghe rất hay, sinh động mà lại không tốn kém.
	- Giáo viên đàn cho học sinh nghe âm hình tiết tấu ứng với nhịp 2/4 và nhịp 3/4 để học sinh nghe và phân biệt.
	5- Giáo viên hướng dẫn hoàn chỉnh bài tập đọc nhạc:
	Đây là vấn đề quan trọng kết thúc của một bài dạy cũng là thành quả.
	Để đọc được bài tập đọc nhạc thì cùng một lúc học sinh phải thực hiện được ba khả năng: Nhận biết đúng vị trí các nốt nhạc trên khuông nhạc được viết là nốt nhạc gì?. Đọc đúng cao độ, tiết tấu, đọc luyện gam theo bài.
	Giáo viên phải lưu ý học sinh đọc nhạc ở đây không giống như đọc chữ trong môn Ngữ văn mà phải đọc như hát.
	Trước khi đọc bài tập đọc nhạc giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh trò chơi tiết tấu như sau để gây hứng thú khi học
Đen Đơn Đơn Đen Đen Đen Đơn Đơn Trắng
	Giáo viên vỗ tay âm hình tiết tấu trên và yêu cầu học sinh gõ tiết tấu trên bằng vỏ ngao:
Tôi tên là A còn bạn tên là gì
	Giáo viên vỗ tay đọc âm hình đã thay bằng từ trên và yêu cầu cả lớp thực hiện theo.
	* Vậy để các em tự giải quyết bài tập đọc nhạc thì giáo viên cần hướng dẫn học sinh giải quyết từng phần như ở trên, để học sinh tự giải quyết bài.
	- Khi học sinh đọc bài tốt, giáo viên cho học sinh ghép lời ca đây là phần làm tăng thêm hứng thú cho học sinh khi đọc nhạc, không gây sự nhàm chán. Giáo viên có thể chia lớp thành hai dãy.
Dãy một đọc nhạc; dãy hai hát lời. Sau đó đổi ngược lại. Các nhóm có thể thực hiện theo cách trên, giáo viên cần nhắc học sinh đọc đúng chất nhịp, phách ở bài tập đọc nhạc và thể hiện được sắc thái tình cảm của bài.
	- Theo tôi dạy tập đọc nhạc tuyết đối giáo viên không được dạy truyền khẩu. Nếu dạy theo kiểu "Học vẹt" sẽ làm cho học sinh thụ động, không tự mình giải quyết được bài học dù đó là bài dễ hay khó.
Trên đây là một số thủ pháp dạy học, tập đọc nhạc mà tôi đúc rút được qua những năm trực tiếp giảng dạy. Tuy vậy muốn dạy tốt được cũng phải vận dụng với tuỳ từng lớp, từng đối tượng học sinh, tuỳ từng bài mà vận dụng các phương pháp, thủ pháp nói trên một cách phù hợp.
C- Kết luận:
	1- Khái quát kết quả nghiên cứu:
	Phân môn tập đọc nhạc được coi là khó dạy đối với giáo viên và khó học đối với học sinh. Trước đây khi chưa có kinh nghiệm và phương pháp nêu trên, rất nhiều tiết tập đọc nhạc tôi cảm thấy chưa đạt với yêu cầu đề ra như đã nêu ở phần thực trạng.
	Qua nhiều năm liên tục giảng dạy trực tiếp, bản thân tôi rút ra những kinh nghiệm riêng cho mình, cộng thêm sự học hỏi tham khảo phương pháp giảng dạy của đồng nghiệp ở một số trường có chất lượng của huyện, cùng với việc nghiên cứu từng bài giảng trước khi lên lớp để lựa chọn phương pháp cho phù hợp. Các tiết lên lớp của tôi giờ đây đã thoải mái, dễ dàng hơn. Học sinh đã tự vỡ bài và tiếp thu nhanh hơn, giờ học nhẹ nhàng sinh động hơn, học sinh hứng thú học tập hơn. Đặc biệt là qua các giờ tập đọc nhạc đã đạt được kết quả cao hơn. Nhiều em đã tích cực xung phong đọc bài làm cho không khí lớp học sôi nổi hơn. Các em thích học môn tập đọc nhạc nói riêng và môn hát nhạc nói chung.
	Việc học tốt môn hát nhạc trong chính khoá đã giúp các em cảm thấy tự tin, nhanh nhẹn và hoạt bát, giờ đây chúng ta có thể khẳng định rằng với môn học hát - Nhạc trong nhà trường không kém phần quan trọng như bao môn học khác góp phần vào việc nâng cao giáo dục hoàn thiện về mọi mặt: Đức - Trí - Thể - Mỹ. Đáp ứng với mọi yêu cầu giáo dục của Việt Nam.
	* Sau khi vận dụng phương pháp dạy tốt đã đạt được kết quả sau:
Bảng số liệu thống kê chất lượng
Học sinh lớp 6
Năm học
Học hát
Âm nhạc thường thức
Tập đọc nhạc
Trung bình trở lên
Khá giỏi
Trung bình trở lên
Khá giỏi
Trung bình trở lên
Khá giỏi
2005-2006
40%
60%
40%
60%
35%
65%
2006-2007
(Học kỳ I)
40%
60%
40%
60%
30%
70%
Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của tôi về phương pháp dạy môn tập đọc nhạc mà tôi đã áp dụng thành công đối với học sinh của mình. Tôi rất mong được sự góp ý trao đổi kinh nghiệm đối với các bạn đồng nghiệp để đưa ra phương pháp tối ưu nhất, để giúp học sinh học môn nhạc được dễ dàng. Làm sao cho các em tiếp thu được cái hay, cái đẹp, sự phong phú, tinh tế của âm nhạc. Bằng sự liên tưởng và tình tư duy của các em. Thông qua các giờ học trên lớp giúp các em thêm say mê học tập, yêu trường, yêu lớp, yêu quê hương đất nước. Hoàn thành chức năng giáo dục để góp chung vào nền giáo dục nói chung và giáo dục âm nhạc nói riêng đạt kết quả tốt như tinh thần Nghị quyết TW2 mà Bộ Giáo dục đã đề ra.
* Những kiến nghị:
Do đặc thù bộ môn âm nhạc, để nâng cao chất lượng dạy và học bản thân xin có một số kiến nghị sau:
1- Cơ sở vật chất:
- Có một phòng học độc lập và cách xa với các phòng học khác để không làm ảnh hưởng đến các môn học khác.
- Cấp đủ tranh ảnh hình vẽ thiết bị dạy và học môn âm nhạc.
2- Đội ngũ giáo viên:
Ngoài việc được bồi dưỡng theo chuyên đề của ngành cần phải có chuyên đề bồi dưỡng trong từng học kỳ vì rằng tài năng không chỉ dừng lại ở tố chất mà phần lớn là do việc rèn luyện.
- Tổ chức hội thảo cho các giáo viên dạy môn Âm nhạc đúc rút kinh nghiệm trong toán huyện và tìm ra phương pháp dạy tối ưu và đạt hiệu quả cao nhất đáp ứng yêu cầu cải cách giáo dục hiện nay.
Bình Minh, ngày tháng 3 năm 2007
Người viết
Lê Thị Chung