Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp giúp dạy học nhóm VNEN có hiệu quả

Lâm Sơn Hải 
Trường Tiểu học Phú Lâm
Sáng kiến cải tiến Bí quyết dạy học theo nhóm lớp học VNEN
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
, ngày 1 tháng 11 năm 2015
BÁO CÁO 
Sáng kiến năm học 2015 - 2016
I. TÊN SÁNG KIẾN: “Một số phương pháp giúp dạy học nhóm VNEN có hiệu quả.”
II. LÝ DO CHỌN SÁNG KIẾN 
1. Cơ sở lý luận 
	Để đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội, thì giáo dục không ngừng được đổi mới và lần đổi mới này, tôi nghĩ là bước tiến quan trọng trong cải cách giáo dục. Trong dạy học việc truyền thụ được kiến thức giúp cho học sinh lĩnh hội được kiến thức một cách linh hoạt, sáng tạo, thì người giáo viên cũng phải tìm tòi những hình thức, phương pháp dạy học mới nhằm giúp cho việc dạy học đạt kết quả cao hơn. 
	 Phương pháp dạy và học theo mô hình VNEN: Coi quá trình tự học của học sinh là trung tâm hoạt động giáo dục, giáo viên là người hướng dẫn, đồng hành với học sinh, giúp học sinh tự tìm hiểu và lĩnh hội kiến thức. Tuy nhiên, sau gần 3 năm thí điểm thực hiện mô hình này thì nhiều phụ huynh vẫn còn băn khoăn không biết mô hình này có phù hợp với con em mình? Các em có tiếp thu được kiến thức đầy đủ và hiệu quả hơn cách dạy và học truyền thống hay không?...... 
Là hình thức dạy học đặt học sinh vào môi trường học tập tích cực, trong đó học sinh được tổ chức thành nhóm một cách thích hợp. Học hợp tác nhóm giúp các em rèn luyện và phát triển kĩ năng làm việc, kĩ năng giao tiếp, tạo điều kiện cho học sinh học hỏi lẫn nhau, phát huy vai trò trách nhiệm, tính tích cực xã hội trên cơ sở làm việc hợp tác. Thông qua hoạt động nhóm, các em có thể cùng làm việc với nhau những công việc mà một mình không thể tự làm được trong một thời gian nhất định. Đối với cấp Tiểu học, việc rèn cho các em các kỹ năng học hợp tác nhóm là hết sức cần thiết, tạo điều kiện để các em có nhiều cơ hội giao lưu, học hỏi, giúp đỡ lẫn nhau, góp phần vào việc giáo dục toàn diện nhân cách cho học sinh. Việc dạy học theo nhóm được tổ chức dạy học như thế nào? Để hoạt động phát huy được tối ưu vai trò của nó trong dạy học, giáo viên và học sinh cần có những kĩ năng gì? ......Xuất phát từ những lý do trên tôi mạnh dạn chọn đề tài “Một số phương pháp giúp dạy học nhóm VNEN có hiệu quả.” để ghi chép lại những kinh nghiệm của bản thân cũng như những kinh nghiệm đã học tập được ở đồng nghiệp trong quá trình áp dụng mô hình trường học mới vào giảng dạy.
2. Cơ sở thực tiễn
2.1. Đặc điểm tình hình 
Năm học 2015 - 2016 lớp 2A3 có 39 học sinh. Trong đó:
- Nam: 22
- Nữ: 17
- Dân tộc: 25
- Phụ huynh học sinh chủ yếu là lao động tự do (80%) 
2.2. Thuận lợi
- Nhà trường đã chỉ đạo tốt công tác bồi dưỡng giáo viên theo hướng tự học, tự bồi dưỡng, chia sẻ và học hỏi kinh nghiệm đồng nghiệp qua sinh hoạt chuyên môn cấp tổ, trường.
- Nhà trường chỉ đạo giáo viên thực hiện tốt công tác tuyên truyền mô hình trường học mới VNEN nên phần đa phụ huynh đều có cái nhìn khá tích cực về mô hình này.
- Đa số học sinh được trang bị đầy đủ sách vở, đồ dùng học tập.
- Tài liệu dạy học được thiết kế, biên soạn theo tiêu chí 3 trong 1 tức là Sách giáo khoa, Sách giáo viên và Vở bài tập cùng 1 quyển, rất phù hợp để học sinh có thể tự học, tự tìm hiểu và tiếp cận kiến thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
- Đa số học sinh đã đọc thông, viết thạo nên có thể tự đọc, tự học theo sách hướng dẫn.
2.3. Khó khăn
- Học sinh lớp 2 vẫn còn nhỏ, việc tự học tự nghiên cứu sách giáo khoa chưa thật sự hiệu quả. 
- Một số em đọc chưa chuẩn, dẫn đến việc đọc hiểu yêu cầu chưa tốt, bước đầu khó nắm bắt yêu cầu. Nhiều học sinh còn nhút nhát, thiếu tự tin, không tập chung, còn có thái độ ỷ lại, dựa dẫm vào các bạn trong nhómlàm ảnh hưởng tới tốc độ làm việc của nhóm.
- Cơ sở vật chất lớp học, không gian lớp học chưa đạt chuẩn cũng là một vấn đề ảnh hưởng rất lớn tới lớp học theo VNEN.
- Một số ít phụ huynh chưa quan tâm đến việc học của con em, còn để con em mình thiếu đồ dùng học tập, chưa chú ý nhắc nhở các em việc tự học.
- Việc lựa chọn đội ngũ nhóm trưởng gặp nhiều khó khăn do khả năng của học sinh trong lớp còn nhiều hạn chế, việc quản lý nhóm chưa thực sự khoa học.
- Giáo viên mới tham gia giảng dạy theo mô hình VNEN năm thứ hai nên về phương pháp còn chưa thấm nhuần, kinh nghiệm chưa nhiều.
Vào đầu năm học 2015 – 2016, để có cơ sở cho việc tổ chức dạy học theo mô hình này một cách có hiệu quả, tôi đã tiến hành khảo sát kết quả 2 mặt giáo dục của 39 học sinh lớp 2A3, kết quả thu được như sau:
TSHS
Toán
Tiếng Việt
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
39
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
15
38,5
17
43,6
7
17,9
12
30,7
21
53.8
7
17,9
Kết quả trên cho thấy, số học sinh ở mức hoàn thành tốt và hoàn thành chiếm khoảng trên 80%, số học sinh ở mức chưa hoàn thành chiếm tỉ lệ khoảng 20%.
III. NỘI DUNG SÁNG KIẾN 
Dạy học theo nhóm là mô hình nhà trường tiên tiến, hiện đại, phù hợp với mục tiêu phát triển và đặc điểm của giáo dục nước ta. Các phòng học dạy theo mô hình VNEN được bố trí giống như phòng học bộ môn, thư viện linh động với đồ dùng dạy và học sẵn có để HS tham khảo; góc đồ dùng học tập, góc cộng đồng, góc trưng bày sản phẩm... 
Mô hình VNEN thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo nguyên tắc lấy học sinh làm trung tâm, học tập mang tính tương tác và phù hợp với từng cá nhân học sinh. Chuyển việc truyền thụ của giáo viên thành việc hướng dẫn học sinh tự học. Lớp học do học sinh tự quản và được tổ chức theo các hình thức, như: làm việc theo cặp, làm việc cá nhân và làm việc theo nhóm, trong đó hình thức học theo nhóm là chủ yếu. 
Học sinh được học trong môi trường học tập thân thiện, thoải mái, không bị gò bó, luôn được gần gũi với bạn bè, với thầy cô, được sự giúp đỡ của bạn học trong lớp, trong nhóm và thầy cô, phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi các em. học sinh khá giỏi được phát huy, học sinh còn hạn chế, yếu kém được học sinh của nhóm và giáo viên giúp đỡ kịp thời ngay tại lớp. Những người tham gia trong nhóm phải có mối quan hệ tương hỗ, giúp đỡ và phối hợp lẫn nhau. Các thành viên trong nhóm cùng thực hiện nhiệm vụ chung, điều này đòi hỏi trước tiên là phải có sự phụ thuộc tích cực giữa các thành viên trong nhóm. Mỗi thành viên trong nhóm cần hiểu rằng họ không thể trốn tránh trách nhiệm, hay dựa vào công việc của những người khác. Trách nhiệm cá nhân là then chốt đảm bảo cho tất cả các thành viên trong nhóm thực sự mạnh lên trong học tập theo nhóm. Học sinh thường được phát huy hơn, cơ hội cho HS tự thể hiện, tự khẳng định khả năng của mình nhiều hơn. Nhóm làm việc sẽ khuyến khích HS giao tiếp với nhau và như vậy sẽ giúp cho những trẻ em nhút nhát, thiếu tự tin, cô độc có nhiều cơ hội hòa nhập với lớp học. Thêm vào đó, học theo nhóm còn tạo ra môi trường hoạt động mang bầu không khí thân mật, cởi mở, sẵn sàng giúp đỡ, chia sẻ trên cơ sở cố gắng hết sức và trách nhiệm cao của mỗi cá nhân. Học sinh có cơ hội được tham gia tích cực vào hoạt động nhóm. Mọi ý kiến của các em đều được tôn trọng và có giá trị như nhau, được xem xét, cân nhắc cẩn thận. Do đó sẽ khắc phục tình trạng áp đặt, uy quyền, làm thay, thiếu tôn trọng...giữa những người tham gia hoạt động, đặc biệt giữa giáo viên và học sinh. Để có thể đạt được mục tiêu này, tôi đã thực hiện 1 số giải pháp sau:
1. Nhận thức rõ vai trò và tầm quan trọng của hoạt động nhóm 
Hoạt động nhóm giúp học sinh tích cực tham gia ý kiến và có cơ hội trao đổi với các bạn khác để cùng học, khám phá và phát triển tư duy.
Một nhóm muốn hoạt động hiệu quả cần phải có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, đồng thời cũng cần phải làm rõ vai trò và trách nhiệm của các thành viên trong nhóm cũng như vai trò của giáo viên trong hoạt động này. Cơ cấu của nhóm gồm:
 	- Một nhóm trưởng có trách nhiệm tổ chức, điều hành mọi hoạt động của nhóm, nhóm trưởng có thể do các thành viên trong nhóm bầu lên hoặc do giáo viên chỉ định. 
- Một nhóm phó để thay thế, hỗ trợ nhóm trưởng khi nhóm trưởng vắng mặt.
 	- Một thư kí để ghi chép nội dung, ý kiến, thảo luận của nhóm, thư ký có thể được thay đổi theo từng cuộc họp nhóm hoặc cố định từ đầu đến cuối. Nhóm phải quy định rõ trách nhiệm cụ thể của từng vị trí trong nhóm, xây dựng mối quan hệ gắn kết giữa các thành viên trong nhóm. 
- Các thành viên còn lại trong nhóm có trách nhiệm cùng trao đổi, đóng góp ý kiến về nhiệm vụ được giao.
Lưu ý nhóm trưởng và các thành viên trong nhóm cần thay đổi thường xuyên tạo nên sự tự tin trong khi làm việc nhóm.
 	Nguyên tắc làm việc trong nhóm: Tôn trọng sự tổ chức của nhóm trưởng, ghi chép trung thực ý kiến chung, báo cáo đầy đủ toàn bộ nội dung đã ghi chép, người nói phải có người nghe, tôn trọng ý kiến cá nhân, thiểu số phải tuân thủ theo đa số. Có nhận xét rút kinh nghiệm sau mỗi hoạt động
 	Vai trò của giáo viên trong hoạt động nhóm.
 	- Trong thời gian học sinh làm việc, giáo viên cần phải đến hoặc đi xung quanh các nhóm để quan sát các hoạt động của nhóm, nếu có vấn đề gì thì kịp thời giải quyết, định hướng, thay đổi logo hoạt động... để việc học đem lại hiệu quả.
- Nên thực hành với một số nhóm học sinh cụ thể.
 	- Đặt câu hỏi gợi mở và trợ giúp cho nhóm (nếu cần).
 	- Khen ngợi và động viên học sinh kịp thời khi các em có kết quả làm việc tốt.
2. Đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ nhóm trưởng
Tiết dạy theo mô hình này có thành công hay không phụ thuộc rất nhiều vào các nhóm trưởng. Nhóm trưởng sẽ là người xác định mục tiêu, phân công nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm, hướng dẫn, điều hành các hoạt động do giáo viên yêu cầu nhằm đảm bảo không có bất cứ học sinh nào ngoài cuộc, không có học sinh nào ngồi chơi. Nhóm trưởng phải biết tự mình làm thế nào để huy động được sự tham gia của các thành viên, tạo ra được sự tương tác giữa các bạn. Hướng dẫn các bạn biết tìm kiếm sự hỗ trợ và cách giải quyết 1 số khó khăn gặp phải trong quá trình hoạt động. Biết sử dụng thời gian hợp lý, hiệu quả. Biết sử dụng và bảo quản tài liệu, đồ dùng học tập. Biết giơ thẻ đỏ khi đã hoàn thành công việc và giơ thẻ cứu trợ khi gặp vướng mắc. 
Trong quá trình dạy học, tôi đã áp dụng 1 số cách đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhóm trưởng như sau:
- Sau khi lựa chọn 1 số học sinh giỏi, nhanh nhẹn, có khả năng điều khiển làm nhóm trưởng. Vào cuối các tiết học buổi chiều, tôi mời các em ngồi lại, tổ chức thành 2 nhóm và hướng dẫn các em cụ thể từng bước hoạt động (các bước hoạt động này được ghi chép cụ thể và phát tới từng em). 
Ví dụ: Sau khi giáo viên giới thiệu bài xong, nhóm trưởng mời các bạn ghi đầu bài và đọc mục tiêu, bạn nào đã thực hiện xong thì giơ tay báo cáo nhóm trưởng. Sau khi cả nhóm đã thực hiện xong, nhóm trưởng yêu cầu các bạn đọc trước các hoạt động trong khi chờ các nhóm khác.
- Sau đó mời các em lần lượt thực hành làm nhóm trưởng cho đến khi thành thục (quá trình này diễn ra khoảng 1 tuần)
- Đối với những nhóm thực hiện chưa tốt, nhóm trưởng còn lúng túng trong việc điều hành, tôi sẽ đóng vai “nhóm trưởng” để hướng dẫn hoặc phân công học sinh làm nhóm trưởng giỏi của nhóm khác sang hỗ trợ.
- Mời nhóm làm tốt làm mẫu cho các nhóm còn lại học tập, đồng thời không quên tuyên dương, động viên kịp thời những nhóm làm tốt.
- Tổ chức cho các nhóm trưởng và một số học sinh trong lớp đi “tham quan” các lớp thực hiện tốt để học tập các bạn và rút kinh nghiệm cho chính bản thân mình trong cách điều hành hoạt động nhóm.
- Tạo điều kiện cho các học sinh có khả năng tham gia Giao lưu Nhóm trưởng thông minh.
3. Phân nhóm
Việc phân nhóm cần thực hiện sao cho giáo viên có thể theo dõi, đánh giá hoạt động nhóm nhưng đồng thời cũng đảm bảo phát huy tính tích cực của mỗi học sinh. Một nhóm gồm 4 – 6 thành viên. Giáo viên cần điều chỉnh sao cho có sự cân bằng trình độ, năng lực học tập giữa các nhóm, nhằm thúc đẩy mối quan hệ hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau trong học tập giữa các thành viên trong nhóm.
4. Tổ chức sắp xếp không gian lớp học 
Vấn đề sắp xếp vị trí ngồi cho các nhóm để thuận tiện cho việc dạy học theo mô hình VNEN là 1 vấn đề khá nan giải do không gian lớp học nhỏ, hẹp, học sinh lại quá đông, không gian dành cho việc tổ chức trò chơi trong tiết học hầu như không có. Với điều kiện cơ sở vật chất hiện nay, tôi và các bạn đồng nghiệp cùng khối chỉ có thể sắp xếp chỗ ngồi cho các nhóm theo sơ đồ sau:
Bảng
Ban đầu nhiều bậc phụ huynh cũng có những ý kiến lo ngại về tư thế của học sinh khi ngồi học, nhưng thực ra thì vấn đề này nếu chúng ta xem xét một cách đúng đắn thì cách sắp sếp ngồi học như thế này không ảnh hưởng gì tới thể chất của học sinh cả nếu giáo viên thường xuyên thay đổi vị trí của học sinh. Ngày xưa ngồi học là lấy bảng làm trung tâm để tiếp thu kiến thức của thầy, và chú ý nghe thầy giảng bài, ngày nay, ngồi học tức là ngồi làm việc, ngồi để thực hiện một nhiệm vụ không đơn thuần chỉ nhìn về phía bảng, các em chỉ nghe phổ biến nhiệm vụ sau đó cùng nhau thực hiện nhiệm vụ đó trên tinh thần hợp tác, chia sẻ ngay trên bàn mình ngồi.
5. Giáo viên cần giúp học sinh cần nắm được một số kĩ năng cơ bản
Giáo viên phải rèn cho học sinh các kĩ năng làm việc ngay từ đầu năm học như:
- Kỹ năng làm việc hợp tác: Biết lắng nghe và trình bày ý kiến một cách rõ ràng, biết lắng nghe và biết thừa nhận ý kiến của người khác, biết ngắt lời một cách hợp lí, biết phản đối một cách lịch sự và đáp lại lời phản đối. Biết thuyết phục người khác và đáp lại sự thuyết phục.
 	- Kỹ năng sử dụng đồ dùng học tập của bài học.
 	- Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn: Đây là kỹ năng giúp học sinh tạo được sự đoàn kết trong nhóm.
	- Kỹ năng đọc hiểu yêu cầu, kí hiệu hoạt động: Muốn thực hiện được nhiệm vụ được giao học sinh cần hiểu yêu cầu của hoạt động và cách thức hoạt động.
	- Kỹ năng làm việc cá nhân: Rèn cho học sinh ý thức tập chung để hoàn thành nhiệm vụ của cá nhân, biết tự trình bày ý kiến của bản thân mình trước nhóm và biết đánh giá kết quả học tập của bạn.
	Tất cả các kĩ năng trên đã được đúc kết thành 10 bước học tập của học sinh.
6. Linh hoạt trong cách tổ chức dạy học
 	Không có phương pháp nào là tối ưu. Nếu đối tượng nhận thức quá mới mẻ với học sinh, cần vai trò chủ đạo của giáo viên trong việc thông báo, giải thích thì cách tổ chức học toàn lớp là cần thiết. Nhưng nếu gặp một đối tượng nhận thức mà bản thân học sinh ít nhiều có kinh nghiệm hoặc chứa đựng những hiểu biết khác nhau, dễ phân hóa thành các nhóm ý kiến để tranh luận, bàn cãi thì học nhóm sẽ có tác dụng kích thích hoạt động của từng cá nhân khác nhau. Có nghĩa là giáo viên cần linh hoạt trong cách tổ chức hoạt động dạy học. Để làm được điều đó, người giáo viên cần phải có kĩ năng bao quát lớp học tốt, tránh để học sinh lơ là, mất tập chung vào “công việc chính”.
7. Phụ đạo học sinh 
Trong lớp còn nhiều học sinh gặp phải những vấn đề khó khăn trong học tập như chưa thành thạo trong việc thực hiện các phép tính (Lương Công Chiến, Trương Khang Anh, Trình Thu Huyền, Đoàn Minh Tâm, Lương Đặng Thái Sơn, Hoàng Hải Yến), đọc chậm, khó đọc 1 số vần (Trình Thu Huyền, Giáp Trung Kiên, Lương Đặng Thái Sơn, Đoàn Minh Tâm), chữ viết sai chính tả nhiều, kĩ năng nghe – viết còn hạn chế, kĩ năng đọc hiểu kém (Lương Đặng Thái Sơn, Hoàng Hải Yến) ...Những khó khăn đó ảnh hưởng rất lớn đến kết quả hoạt động của nhóm, chính vì vậy mà người giáo viên cần phải tích cực trong việc phụ đạo những học sinh gặp khó khăn nhằm làm cho việc hoạt động nhóm diễn ra một cách nhanh chóng, thuận lợi, đảm bảo mục tiêu và thời lượng dành cho 1 tiết học.
8. Động viên, khuyến khích
Việc kiểm tra đánh giá luôn là 1 bộ phận quan trọng của quá trình dạy học. Việc kiểm tra đánh giá cần phải thường xuyên, liên tục ngay trong quá trình hoạt động của học sinh để kịp thời khuyến khích, động viên nhóm hoặc các thành viên của nhóm; giúp các em điều chỉnh những sai sót gặp phải. Việc đánh giá hoạt động chủ yếu do học sinh thực hiện, có thể đánh giá chéo giữa cá nhân với cá nhân; giữa các nhóm. Giáo viên cần tạo điều kiện cho học sinh tự đánh giá những hoạt động của mình để từ đó các em tự rút ra được kết luận đúng. Đối với những em có khuyết điểm, giáo viên nên trực tiếp nhắc nhở, góp ý. 
9. Học tập kinh nghiệm đào tạo nhóm trưởng
Tham gia sinh hoạt chuyên môn tổ khối, trường; chuyên đề; dự giờ đồng nghiệp để học hỏi thêm về cách hoạt động của nhóm trưởng cũng như kinh nghiệm đào tạo nhóm trưởng của các bạn đồng nghiệp.
Chuẩn bị bài giảng để Ban giám hiệu, đồng nghiệp dự giờ, lấy cơ sở đó để rút kinh nghiệm cho các tiết dạy sau tổ chức dạy học tốt hơn.
IV. KẾT QUẢ ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 
Với việc áp dụng những biện pháp đã nêu trên kết quả học tập của học sinh đã có những chuyển biến nhất định (Kết quả kiểm tra thử cuối tháng 10)
TSHS
Toán
Tiếng Việt
45
HT tốt
Hoàn thành
Chưa HT
HT tốt
Hoàn thành
Chưa HT
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
Đầu năm
15
38,5
17
43,6
7
17,9
12
30,7
21
53.8
7
17,9
Cuối tháng 10
18
46,1
18
46,3
3
7,6
16
41,1
16
41,1
6
15,5
Tăng/giảm
+ 3
+ 7,6
+1
+2,4
-4
-10,2
+4
+10,2
+5
-12,7
-1
-2,4
Bảng số liệu trên cho thấy, tỉ lệ học sinh ở mức chưa hoàn thành ở môn Toán đã giảm rõ rệt (4 học sinh), còn môn Tiếng Việt mới chỉ giảm 1 học sinh. 
Trên đây là 1 số phương pháp tôi đã áp dụng nhằm dạy học theo nhóm VNEN có hiệu quả. Rất mong sự góp ý của quý vị. 
Hiệu trưởng
nhận xét và xác nhận
Người viết
Vũ Phương Thảo
Đánh giá của Hội đồng sáng kiến cấp cơ sở
TM. HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ CẤP CƠ SỞ...................
CHỦ TỊCH